Tussen einde en begin #15: Giacomo Balla

Giacomo Balla (1871 – 1958) was in de jaren vlak vóór en tijdens het begin van de Eerste Wereldoorlog onder meer bezig met nonsenspoëzie. Hij was toen al een kunstenaar van middelbare leeftijd, maar hij deed in radicaliteit niet onder voor zijn jongere futuristische vrienden in Italië. Alleen afbraak en verwerping van het oude kon wat hen betrof de westerse cultuur nog redden. Al het schone en verfijnde moest volgens hen vervangen worden door de nieuwe, mechanische werkelijkheid. Fraaie muziek en evenwichtig kwelende dichterlijkheid hadden niets meer van doen met de realiteit van walmende fabrieken, knetterende automobielen en voortjakkerende treinen. Sterker: het gehele dagelijkse leven, zo ouderwets, burgerlijk en corrupt, en daarmee volstrekt ongeschikt om over de moderniteit te regeren, kon maar beter platgegooid worden. De futuristen waren dan ook grote voorstanders van deelname van Italië aan de Grote Oorlog die begon in 1914. De geschiedenis van de futuristen tijdens en na die oorlog zou de politieke geschiedenis van Italië van dat tijdvak weerspiegelen.

Maar toen Balla bovenstaand werkje maakte, was het nog niet zover *). Het heet Paesaggio + temporale en Balla zou het gemaakt hebben in 1915. Paesaggio + temporale valt te vertalen als Landschap + onweersbui, maar het woord temporale is ook afgeleid van tijd en tijdelijk. Belangrijker is echter, hoe het werk eruit ziet. Het heeft veel reeksen met dezelfde letters, die aan komen razen en dan weer afnemen. Het ritme is niet dat van een dans, maar dat van een machine. In een machine wordt een ritme onherkenbaar door de meedogenloze snelheid. Het beeld dat Balla oproept, niet zozeer door de woorden en hun betekenissen als door hoe hij de zaak gecomponeerd heeft, is dan ook niet de weergave van een gemoedelijk landschap met wat schilderachtige wolkenpartijen en vreedzame, groene boomgroepen, maar eerder die van een stadslandschap met auto’s (bedenk wel: auto’s van rond 1914/15) en reclames. Het vuur en de energie die ten grondslag liggen aan dat moderne landschap worden duidelijk met het rood onderin de compositie.

Geluid: http://ubumexico.centro.org.mx/sound/balla_giacomo/Balla-Giacomo_Paesaggio.mp3 **)

Paesaggio + temporale kan ook opgevat worden als een kleine muziekpartituur (zoals ieder gedicht in principe opgevat kan worden als een partituur) en een versie uit 1914 kan ook als zodanig opgevat worden en zal ook zo uitgevoerd zijn. Balla maakte in die tijd meer nonsenswerkjes die uitgevoerd werden op futuristische avonden, voorlopers van Dada. Het verhaal was duidelijk: wie het oude verwierp en zich overgaf aan de moderniteit, boorde een nieuwe, levensvatbare esthetiek aan. Of het publiek dat toen ook zo opvatte, is maar de vraag. De hedendaagse reactie, honderd jaar later, zal laconieker zijn, maar het onbegrip jegens nonsens als aanjager van nieuwe ideeën blijft.

Bertus Pieters

*) Giacomo Balla, Paesaggio + temporale, 1915, inkt, grafiet op bedrukt papier, 14 x 11,5 cm, privécollectie. De afbeelding boven deze tekst is helaas niet in hogere resolutie te verkrijgen. Hiernaast een zwart-witafbeelding die ietsje duidelijker is (klik op de thumbnail).

**) Giacomo Balla, Paesaggio + temporale, 1914, 48 seconden, reconstructie uit 1976 door Luigi Pennone, Arrigo Lora-Totino en Sergio Cena van de LP Futura Poesia Sonora (Cramps Records, Milaan). (Via Ubuweb)

Eerdere afleveringen van Tussen einde en begin:

• Tussen einde en begin #14, Richard Long on 16 december 2014

• Tussen einde en begin #13: Andries Botha on 15 november 2014

• Tussen einde en begin #12: Rien Monshouwer on 6 augustus 2014

• Tussen einde en begin #11: On Kawara on 13 juli 2014

• Tussen einde en begin #10: Ton van Kints on 20 mei 2014

• Tussen einde en begin #9: George Minne on 14 mei 2014

• Tussen einde en begin #8, het Meisje van Yde on 1 maart 2014

• Tussen einde en begin #7: Marcel Broodthaers on 9 januari 2014

• Tussen einde en begin #6: Charles Avery on 10 september 2013

• Tussen einde en begin #5: Antonio en Piero del Pollaiuolo on 14 juli 2013

• Tussen einde en begin #4: Lucio Fontana on 18 februari 2013

• Tussen einde en begin #3: Alberto Giacometti on 26 januari 2013

• Tussen einde en begin #2: Margaret Bourke-White on 6 januari 2013

• Tussen einde en begin #1 : Enzo Cucchi on 26 december 2012