Contemplatief en geluidloos. Pierre Derks: Mind Your Step, LhGWR, Den Haag

De openbare ruimte wordt vooral gebruikt om van punt A naar punt B te komen. Alleen al de formulering van deze openingszin heeft iets algemeens: “de openbare ruimte wordt (…).” Dat houdt in dat die openbare ruimte ook een zekere anonimiteit moet uitstralen om zich door iedereen te kunnen laten gebruiken, dusdanig dat de gebruikers zowel hun individualiteit als hun groepsgedrag er kunnen vieren. Voor de presentatie Mind your step van Pierre Derks bij Lief hertje en de Grote Witte Reus (LhGWR), die bestaat uit een zevental werken, heeft Derks steeds locaties uitgekozen die neutraal ogen, vrij van reclame en grafiti. Tegen deze anonieme, stille coulissen bewegen de mensen zich individueel of in kleine groepjes.

In 26 Miles bestaat de achtergrond zelfs alleen uit de lucht. Dat werk streeft naar een essentie van de idee van Mind your step. Mansportretten in profiel worden in elkaar vervloeiend getoond terwijl zij gezamenlijk van links naar rechts bewegen in het vlak. Ieder hoofd is anders, heeft een eigen karakter, maar de mannen zijn schijnbaar allemaal met hetzelfde bezig. Gezien de titel zijn ze een marathon aan het lopen. Ze zijn allemaal in meer of mindere mate bezweet en bij een aantal puilen de aderen uit. Met zijn allen doen deze heel verschillende types hetzelfde en bewegen als één organisme van links naar rechts. Ieder individu wil voor zichzelf die marathon gelopen hebben en aan zijn levensloop als teken van de eigen identiteit toevoegen. Het individuele streven, het bouwen aan en vervolmaken van de eigen individualiteit wordt iets massaals. Het is die spanning tussen individualiteit en massa waar het in deze presentatie om gaat.

Iets vergelijkbaars gebeurt ook in andere werken, met dien verstande dat de openbare ruimte er als een tastbare speler bij aanwezig is, stom maar betekenisgevend aan wat de mensen doen. Zo is in Exodus  (zie Vimeo-filmpje onder aan artikel) de bestrating de ondergrond waarover mensen met reistassen op trolleys zich spoeden van rechts naar links. Het gaat overwegend om vrouwen met weinig gevulde koffertjes die blijkbaar allemaal een zelfde doel voor ogen hebben, maar verschillend gebouwd, gekleed en gekapt zijn. Zij lopen als mensen die praktischerwijs van A naar B moeten: doelgericht, niet bijzonder gehaast maar ook niet wandelend over een bakstenen plaveisel met een fraai zich herhalend patroon, zoals iedereen dat wel kent. Dat patroon, dat ook diagonaal van rechts naar links wijst, herhaalt zich in de gang van de vrouwen, die, hoe verschillend ze ook zijn, toch ook een beeld van herhaling oproepen, en ook de video-loop herhaalt zichzelf natuurlijk voortdurend.

Een andere regelmaat in de achtergrond zit in Train waarin de camera langzaam langs de ramen van een dubbeldekkertrein gaat. Alleen of in kleine groepjes zoeken de passagiers een plaatsje in de coupé of zitten daar al en doen wat mensen in die situatie gebruikelijk doen: ze proberen het zich voor het oog van de wereld zo comfortabel mogelijk te maken in een vreemde combinatie van zich terugtrekken in zichzelf en zich open stellen voor de rest van de wereld wanneer de sociale conventies dat gebieden en zich er tegelijkertijd van bewust dat al die andere mensen hen kunnen zien. Daar komt nog een ander aspect van fotografie bij kijken – want in feite kijk je hier naar bewegende fotografie – : het voyeurisme van de kijker. Je kijkt naar die individuen, herkent hun individualiteit – misschien heb je zelfs je voorkeuren – maar je hebt die individuen ook weer onmiddellijk vergeten wanneer de ramen waarachter de passagiers zitten aan het oog onttrokken worden. Het onderscheiden van de passagiers leidt tot een korte herinnering en het enige wat op den duur overblijft is dat er mensen, onderdelen van een anonieme massa, zaten in die trein.

Het voyeurisme wordt misschien wat pijnlijker bij 4 Wheelers, waarin automobilisten steeds op de zelfde plek stilstaan, misschien voor een stoplicht. De camera staat precies op de hoogte van de ramen van de auto’s waarachtig je de chauffeur ziet zitten. De achtergrond is weer anoniem en geometrisch. De automobilisten zijn uiteraard totaal verschillend, maar allen teruggetrokken in het idee van privacy dat een auto nu eenmaal geeft. Alleen zijn, als automobilist achter het stuur, kan het idee van totale intimiteit en eigenheid geven. Toch doen die mensen allemaal hetzelfde, ze kijken allemaal wat er vóór hen gebeurt, kijken soms even opzij, brengen soms de hand even aan het gezicht en allemaal hebben zij één streven: vooruitkomen. Als kijker/voyeur heb je hier meer de gelegenheid de individuen in je op te nemen en de herinnering aan de geziene mensen zal misschien langer beklijven dan bij Train, maar er is ook een ander manier van herinneren.

Die wordt door Derks visueel gemaakt in Escalator en 2 Wheelers. In beide video’s zorgt Derks ervoor dat de camera de herinnering zelf vastlegt. Tegelijkertijd zorgt hij ervoor dat je je de individuen zelf niet zal herinneren. In Escalator zijn het vooral de sequenties van nabeelden die achtergelaten worden door de personen die zich op de roltrap begeven. Die nabeelden trekken dusdanig de aandacht dat zij de individualiteit bepalen van de personen op een manier de je als kijker niet gewend bent. De nabeelden trekken bovendien fraai langs de efficiënt regelmatige tegeltjeswand en de personen bewegen als schimmen achter de rode stang in de voorgrond die, als de autoramen in 4 Wheelers en de treinramen in Train, afstand scheppen tot de kijker en het gevoel voyeur te zijn bij de kijker benadrukken. Toch heb je hier niet het gevoel de voyeur van het intieme leven van argeloze mensen te zijn. De nabeelden zorgen voor iets intrigerenders dan de individualiteit van de voorbijgangers.

In 2 Wheelers zorgt de montage er vooral voor dat de herinnering de kans niet krijgt. Als geestverschijningen duiken de fietsers op maar veranderen ook meteen als ze verschijnen en dat alles in snel ritme. De individualiteit van de protagonisten is niet meer te kennen of te volgen. Je kunt die individualiteit alleen maar constateren, meer niet. Het werk doet wat denken aan de schilderijen van de Italiaanse futuristen van ongeveer een eeuw geleden, behalve dat Derks niet de bewegingen in het mechaniek van de fietsen en de fietsers laat zien maar wel de beweging van het constante verschil in individualiteit.

Alle werken in Mind your step hebben hun eigen dynamiek. Zij bevinden zich in het gebied tussen film en fotografie maar neigen toch het meest naar fotografie in een tendens waarin fotografen hun beelden steeds vaker laten bewegen. Derks’ werken hebben de aandacht van het kijken, het lezen van een foto nodig. In de huidige presentatie bij LhGWR kan die aandacht ruim gegeven worden. Geen gedoe met koptelefoons die het niet doen, want de video’s zijn prettig geluidloos (zoals het een goede foto betaamt) en met zitjes om je te verdiepen in wat je ziet, waardoor het contemplatieve aspect van de video’s ook benadrukt wordt.

Mind your step / Exodus, Pierre Derks from Pierre Derks on Vimeo.

Bertus Pieters

Zie ook: https://villanextdoor.wordpress.com/2015/08/15/pierre-derks-mind-your-step-at-lhgwr-the-hague/