Zacht gedecideerd. Rien Monshouwer, werken van de jaren tachtig tot nu; Galerie De Zaal, Delft

Architectonisch heet een van de werken die momenteel te zien zijn in de overzichtstentoonstelling van Rien Monshouwer (1947) in Galerie De Zaal in Delft. Het is kenmerkend voor zijn oeuvre. Het heeft gedempte, afgewogen, frescoachtige kleuren, het lijkt geometrisch abstract, het gaat over architectuur, en het is een meerluik. De symmetrie van het werk maakt het misschien wat minder kenmerkend en een titel komt bij Monshouwers schilderijen ook niet altijd voor.

architectonisch

Je zou Monshouwer een Haagse schilder kunnen noemen. Hoewel niet geboren in Den Haag is hij er wel al zijn hele artistieke leven werkzaam geweest, en is dat nog steeds. Weliswaar heeft zijn werk couleur locale, maar hij is toch geen lokale of provinciale kunstenaar te noemen. Hij is in Den Haag met de stad meegegroeid. Aanvankelijk was hij eigenlijk niet eens een typische schilder. Als lid van het indertijd roemruchte kunstenaarsinitiatief Haags Centrum voor Actuele Kunst maakte hij vooral naam met installaties, constructies die gingen over de ruimte in de bewoonde wereld. Die constructies waren misschien radicaal te noemen, maar nooit extreem, eerder doordacht en kernachtig, misschien zelfs zachtzinnig. Dat kenmerkt ook zijn werk als schilder. Monshouwer is niet iemand die de wereld toeschreeuwt, maar die vindt dat iemand die niet schreeuwt ook (en misschien des te meer) recht van spreken heeft. De taal, ook die van de beeldende kunst, bestaat immers voor het grootste deel juist niet uit uitroeptekens. Hoewel hij door de jaren heen al veel schilderijen heeft gemaakt, presenteren ze zich nooit als werken van een schildersbeest. Dat is hij ook niet. Nonchalante virtuositeit, verfspatten, de romantiek van de brede kwast, het gevecht met de verf, het is aan hem niet besteed. Verf is voor hem slechts een medium waarmee hij schilderijen maakt die, als ze maar net even anders waren, ook installaties of architectuur hadden kunnen zijn. Niet dat ze zelf nu zo ruimtelijk zijn, het is meer dat ze alternatieve ruimte bieden aan de muren waaraan ze hangen, misschien inderdaad zoals fresco’s dat ooit deden.

tentoonstellingsoverzicht

Ruimte, of het nu gaat om architectonische ruimte of schilderkunstige ruimte, is een illusie. Architecten worden geroemd om het scheppen van ruimte, maar wat zij doen is in feite tegengesteld: zij perken ruimte in. Op die manier scheppen zij geen ruimte, maar beperken ruimtes om er de oneindige ruimte van de menselijke beleving en geest in te laten leven. Dat doen zij van de kleinste wc’s tot de grootste arena’s, gewild of ongewild. Beeldend kunstenaars kunnen dat ook doen met bijvoorbeeld installaties of een omgevingsontwerp. Monshouwer doet het met zijn constructies waarmee hij ruimtes opnieuw, maar dan artistiek inperkt tot zijn eigen beleving. Die inperking is echter ook een manier om de beleving van de kijker letterlijk de ruimte te geven. Die interpretatie, die eigen beleving van de kijker, kan dan juist weer enorm uitwaaieren. Het proces verloopt als door een trechter. Aan de wijde kant vernauwt de kunstenaar zijn hele wereld tot het kunstwerk van de trechter en aan de nauwe kant staat de kijker die er het idee uit ziet komen dat zich als een wolk in diens geest verspreidt.

het gesloten café

In de tentoonstelling is de constructie het gesloten café uit 2009 te zien. De constructie is niet specifiek voor de galerie gemaakt, en is eerder – lang geleden – te zien geweest in Galerie JCA de Kok in Den Haag, maar ze doet ontegenzeglijk iets met de ruimte waarin ze opgesteld staat. Ze trekt de kijker naar het midden van de monumentale, hoge ruimte van de galerie, als naar een tafel waar alles gebeurt, wat dan ook. Je kunt inderdaad denken aan een gesloten café, waar de stoelen omgekeerd op de tafels staan om leegte te geven voor de schoonmaak. Monshouwer noemt het in de titel een café, maar hij laat niets zien over de aard van het café. Of het gaat om een bruin café met quasi-perzische tafelkleedjes, om een bar om een warme lunch met een glas witte wijn te drinken, om een ruimte waar na sluitingstijd een ranzige geur van zweet en verschaald bier hangt, of om een gelegenheid die definitief gesloten is omdat de eigenaar is overleden, is niet duidelijk. Daarover houdt Monshouwer zich op de achtergrond en laat het geheel over aan de kijker. Het gesloten zijn in de titel komt terug in de lijmklemmen. Ze zijn een zichtbare bevestiging van het geslotene, maar ze kunnen natuurlijk ook weer losgeschroefd worden. Ze geven het idee dat iets wacht op verdere afwerking, op een constructie in wording, maar ook een constructie die weer uit elkaar gehaald kan worden. De stoelen kunnen weer op de vloer gezet worden, wanneer het café weer open gaat, of om verkocht te worden wanneer het café definitief gesloten is. Iedere ruimte, hoe eigen ook, is onderhevig aan verandering, de geschiedenis krijgt zijn loop, wat overblijft is de herinnering, de lijmklem die in de geest en verbeelding zaken bij elkaar houdt.  

huis van veelkleurige herinneringen (2)

Iets vergelijkbaars doet Monshouwer met zijn schilderijen. Een aantal daarvan is gebaseerd op de plattegronden van woningen, soms bestaande, soms gesloopte woningen. Hij gaat er daarbij vanuit dat de ruimtes in die woningen eigen gemaakt zijn door hun bewoners. Ze zijn verinnerlijkt zou je kunnen zeggen. Beperkt door de muren speelde zich een deel van een leven af, niet alleen fysiek, maar ook geestelijk, zowel rationeel als emotioneel – voor zover dat al te scheiden is. Het slopen van huizen heeft iets agressiefs omdat de inhoud van de ruimtes iets dierbaars herbergt, zelfs als alle meubels eruit gehaald zijn. Wederom geeft Monshouwer geen informatie over de aard van de huizen waarvan hij de plattegronden gebruikt. Hij zal er ongetwijfeld zelf zijn gedachten van intimiteit bij gehad hebben en die gaan mede de trechter van het kunstwerk in, maar ze komen er niet dwingend, bekrompen en gekrompen weer uit aan de kant van de kijker. Voor de kijker wordt het schilderij een gedachtenruimte, enerzijds begrensd door de randen van het schilderij, anderzijds onbegrensd binnen het eigen hoofd van de kijker. Door de frescoachtige tinten voegt het schilderij zich naar de muur en biedt daardoor extra ruimte aan die muur. Dat komt vooral in de monumentale zaal van de galerie overtuigend tot zijn recht. Een goed voorbeeld in dat opzicht is het tweeluik huis van veelkleurige herinneringen (2) uit 2014. Daar is zelfs niet meer van belang of het om een plattegrond of om een andere verbeelding van een huis gaat. Het is aan de kijker om die ruimte zelf in te vullen en uit te breiden. In de beide luiken wordt gezinspeeld op symmetrie maar de kleuren verschillen subtiel en qua indeling is het ene luik een kleine variant van het andere.

zonder titel

Er zijn ook schilderijen waarin tekst voorkomt. Die kun je deels zien als een vorm van visuele poëzie. Het is een zwaktebod om een beeldend kunstwerk “poëtisch” te noemen, want dat suggereert meestal het nogal delicaat weergeven van een emotie, terwijl poëzie daarmee net zoveel of zo weinig te maken heeft als willekeurig welke andere kunstvorm. In een ongetiteld tweeluik uit 1998-2003 valt er echter niet aan te ontkomen het poëtisch te noemen. Het rechterluik is okerkleurig, zandkleurig zo je wil, met daarin de tekst de weg zoeken naar het / huis van een beeldend / kunstenaar in een / onbekende stad. In het linkerluik blijkt de stad, althans bij de maker zelf, allerminst onbekend. Vanaf Station Holland Spoor in Den Haag staan de straten van boven naar beneden aangegeven die leiden naar het Scheveningse strand. Zo’n reeks namen onder elkaar geeft optisch al het idee van een gedicht. De woorden in de reeks worden bij elkaar een soort bezwering met een eigen cadans om je in de geest van het gedicht te kunnen wanen, in dit geval van de weg die afgelegd moet worden om van het een naar het ander te geraken. Iemand die Den Haag niet kent, zal het allemaal niet veel zeggen. Bij zo’n kijker zullen de straten overkomen als een opvolging van enigszins exotisch-gewone namen met uiteenlopende associaties, een afwisseling van klanken die achter elkaar een toverspreuk vormen om onderaan dan bijna bevrijd aan te komen bij de zee, een ultieme finale. Ook dit schilderij voegt zich als onderdeel van de architectuur tegen de muur, zoals het licht in de galeriezaal er van bovenaf zacht langs strijkt. De ruimte die de kleurstelling al automatisch inhoudt, wordt nog verder verruimd met woorden.

over het kijken

Monshouwer maakt niet alleen schilderijen en driedimensionale constructies maar ook tekeningen en collages. Die tekeningen zijn onder meer gebaseerd, ook weer op architectuur, op het eigen handschrift, op de grafische kracht van gedrukte kapitalen. Vooral de tekeningen zijn erg talig en vormen visuele poëzie.

Het is mooi het werk van Monshouwer in een solotentoonstelling te zien die goed recht doet aan de reikwijdte ervan. De prachtige presentatie in De Zaal op geen enkele manier te na gesproken, is het in feite wachten op een meer museale presentatie waarin ook meer ruimtelijk werk van Monshouwer tot zijn recht komt, en zijn schrijfwerk dat voortdurend de plaats van de individuele kunstenaar in het speelveld van de actualiteit, de cultuur en de kunstgeschiedenis beschouwt. Die plaats is zo wisselend als die van de architectuur in de stad. Daaraan zijn de geschiedenis, het tijdsgewricht en de waan van de dag te zien in een steeds wisselend licht. Gedecideerd maar met zachte stem vertelt Monshouwer erover, als een loflied om te overleven in de stad.

tentoonstellingsoverzicht

Bertus Pieters

Zie voor meer plaatjes: https://villanextdoor3.wordpress.com/2024/03/24/rien-monshouwer-works-from-the-1980s-to-the-present-galerie-de-zaal-delft/  

Zie ook: https://chmkoome.wordpress.com/2024/03/17/werken-van-de-tachtiger-jaren-tot-nu/

Nu je toch tot hier gekomen bent: blijf op de hoogte en neem een abonnement (zie rechtsboven op deze pagina)

(Alle links openen in een nieuw tabblad)

(Klik op de plaatjes voor een vergroting)

VILLA LA REPUBBLICA IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR EVENTUELE ADVERTENTIES OP DEZE PAGINA!!