Abstractie nu. Tagtics in Quartair, Den Haag
De abstractie als fenomeen in de Westerse kunst is dik een eeuw oud en de min of meer geometrische abstractie kreeg in beginsel het aura van vooruitgang en een betere wereld mee. In de geometrische abstractie zouden we verlost worden van onze persoonlijke, emotionele grillen en die van de kunstenaars. Steeds strakker en helderder zou alles worden. Twee wereldoorlogen en een aantal andere trauma’s kwamen eroverheen en inmiddels is het idealisme verdwenen uit de abstracte kunst. Misschien is het dan nu de tijd, dat ze dan echt pas zichzelf kan zijn?
In Quartair is met de tentoonstelling Tagtics een poging gewaagd een klein overzicht te bieden van wat abstracte kunst momenteel inhoudt. Zo’n overzicht kan natuurlijk nooit volledig zijn en dat pretendeert de expositie ook niet. Quartair geeft vooral een aantal eigentijdse voorbeelden van abstractie. Aan de tentoonstelling werken niet alleen Nederlandse kunstenaars mee maar ook enkele kunstenaars uit de Verenigde Staten, België, Noorwegen en Duitsland. De nadruk is daarbij vooral komen te liggen op geometrische abstractie.
De hedendaagse abstracte kunstenaar hoeft niet meer, als Mondriaan, bloeiende bomen of de golvende zee te abstraheren tot rechte lijnen en rechte hoeken. Die rechte lijnen en hoeken zijn inmiddels al decennia lang in overvloed aanwezig in de wereld om ons heen. In de vier kleine werken die Alain Biltereyst toont gaat het niet om een absolute, van de realiteit losgezongen essentie. De werken zijn weliswaar gebaseerd op geometrisch abstracte beelden en ideeën, maar de randen van de vormen zijn niet messcherp en de wittige achtergrond is wolkerig, grauwig, bevlekt zo je wil. Ze zijn abstracties van geometrie uit het dagelijks leven die gebruikt en verweerd raakt. In combinatie met de drager van relatief dik multiplex, die de werkjes de kracht van een voorwerp geeft, en de ruimte rond de presentatie, gedijen deze schilderijtjes ouderwets modernistisch in hun zeggingskracht. Maar hun inhoud is het modernisme voorbij en keert terug tot het dagelijks leven.
Een heel directe verwijzing naar het verleden geeft Paul Komada in zijn Boogiewoogie Hommage: hij presenteert Mondriaans schilderij als een breiwerk. De rechte lijnen worden er ondergraven door de breisteken en door de slapte van het materiaal. Toch doet het werk geen afbreuk aan Mondriaans origineel. Het is eerder een vertaling naar een zachtere, zij het vreemde taal. Het is een aardige grap, maar niet bepaald onverwacht in Mondriaanland.
De rekbaarheid van het materiaal benadrukt Komada in de recentere werken Seep en Icarus, breiwerken die gespannen zijn binnen een doek. De vloeiende en vallende vormen in zwart op wit zijn op doek nog scherp, maar de contouren raken verbrokkeld en vormen trekken met het materiaal mee in de wol. Daarmee zijn het vloeien en vallen als het ware verzonken in het materiaal en is er een abstractie van een abstractie gemaakt.
Voor zover onder abstractie verstaan wordt, dat er van een origineel beeld iets wordt afgehaald om tot een zekere kern ervan te komen, zijn de drie werken van Julie Alpert niet abstract te noemen. Wel creëert zij in haar drie speelse werken op papier een aantal kunstmatige organismen die alleen naar zichzelf verwijzen. Er zijn reminiscenties aan geometrisch geïnspireerde patronen maar die patronen worden hier en daar doorbroken door vervloeiingen. De vormen zijn organisch en ontkennen ieder idee van geometrie. Haar werk is het enige op de expositie dat niet direct van geometrische abstractie uitgaat.
In het kader van deze tentoonstelling is Mischa Rakiers Camo Structure meer to the point. Ook hij gebruikt organische vormen, in dit geval camouflagevormen, maar wat camoufleren zij? In feite past Rakier het architectonische principe toe dat je door middel van decoratie de vorm en ruimte kunt verdoezelen. Rakier verdoezelt de geometrie met organische vormen.
Dat idee wordt nog meer benadrukt door Sibylle Eimermacher in haar serie Folding Marble. Zij gaat van een natuurlijk gegeven uit: donkere vlekken in marmer. Zouden die vlekken door mensenhand gemaakt zijn, dan zouden zij voor abstract-expressionistische vlekken aangezien kunnen worden. Daarover heeft zij een foto van dezelfde soort marmer gelegd, maar die foto’s heeft zij kaarsrecht gevouwen zodat geometrische patronen en vormen ontstaan die de grilligheid van de marmervlekken doorbreken. In feite doet zij het ongekeerde van wat Rakier doet: ze laat de geometrie de organische vormen verstoren. Kleur en tint van de gevouwen foto’s zijn niet te onderscheiden van het onderliggende marmer en het is mogelijk dat het onderliggende marmer helemaal geen marmer is. Sterker, dat is het ook niet, want – terug met de benen op de grond – het gaat om computerprints.
Er is een zekere traditie in het verbond tussen muziek en abstracte beeldende kunst. Het werk van Mondriaan, waar hier eerder naar verwezen werd, heet niet voor niets Boogiewoogie en Kandinsky, die bevriend was met Schönberg, vergeleek de beeldende kunst niet voor niets met muziek. Je kunt het dan hebben over ritme, een aspect dat bijvoorbeeld in het werk van Biltereyst voorkomt of in de vlakken van Mondriaan. Ritme komt ook in de wandschildering Scarlatti Variation 2 van Per Formo voor. Maar het gaat hier niet om ritmische vlakken, hier gaat het om lijnen en kleuren. Wie het oog naar samenhang laat zoeken en het zich laat concentreren op de kleuren, zal zich moeilijk kunnen concentreren op de totale samenhang van het werk. En wie zich vooral laat leiden door de lijnen, die allen gebaseerd zijn op één cirkelomtrek, zal daaruit wellicht ritmes destilleren, maar zal tegelijkertijd afgeleid worden door de kleuren. Op die manier geeft het werk weinig houvast en blijft het de aandacht trekken. De kleuren zelf zorgen er ook voor, ondanks dat zij verschillend van toon en intensiteit zijn, dat de blik voortdurend blijft verspringen.
In het werk Stochastic A-B, een hoekschilderij van Robert Nilsen, is het alsof de ritmes compleet dichtslibben. Het werk heeft iets architectonisch. Er wordt ruimte gesuggereerd. Dat wordt in de hand gewerkt door de kleuren die door de witte, grijze en zwarte banen heen schijnen.
Chroma van Jeroen Glas is een kleur- en lichtinstallatie die rust en ruimte verlangt. Gelukkig is er bij Quartair een nis waarin dat kan. Het is de kracht van het beeld dat het tot contemplatie uitnodigt en met het licht erop lijken de kleuren zelf te gaan schijnen. Maar als je het werk voor jezelf wil hebben door er recht voor te gaan staan veroorzaak je een kink in de kabel: je ontneemt jezelf het licht en je doorbreekt de cirkel van gelig licht rond de compositie van in de binnenste driehoek de drie primaire kleuren en hun donkere en lichte varianten en daaromheen de secundaire kleuren, eveneens in donkere en lichte varianten. Die kleurcombinaties geven zelf al een idee van ruimtelijkheid.
Guido Nieuwendijk en Marije Vermeulen houden zich meer bezig met monumentale concepten en zijn met hun werk daarmee sfeerbepalend voor de tentoonstelling. Beider werk doet denken aan de geometrische abstractie uit de jaren zestig. In de jaren zestig was een dergelijke vorm van abstractie vernieuwend en weer een stap verder in het zoeken naar een beeldend kunstwerk dat alleen nog naar zichzelf kan verwijzen. Tegenwoordig is het een geaccepteerde vorm van verbeelding. Bij Nieuwendijk en Vermeulen leidt dat echter niet tot eenvormigheid. Vermeulens manier van benaderen van de architectuur is er één van zowel verdoezelen als benadrukken. Dat wordt bewerkstelligd door de combinatie van de eenvoud van de geometrie en lichtvoetig zachte kleuren.
Nieuwendijk verleent veel meer zwaarte aan de muren waarop hij zijn schildering heeft aangebracht. Door de relatief grote, verticale vlakken met genuanceerde kleuren en de strenge, zwarte randen geeft Nieuwendijk een onverwacht serieuze uitdrukkingskracht aan dat deel van de tentoonstellingsruimte.
Marleen Sleeuwits gebruikt ruimtelijkheid op een andere manier in haar werk. Met foto’s van binnenruimtes suggereert ze ruimte, opgebouwd uit geometrische vormen, zowel in de foto als in de ruimte waar de foto’s hangen. Zo werkt de muur van Quartair waar Sleeuwits foto’s nu hangen als een soort kijkdoos. Binnen die kijkdoos zijn ook weer allerlei details te zien die de geometrie van bouwen en denken verder benadrukken.
Het meest verrassende van de tentoonstelling is het titelloze werk van Ralph de Jongh. Misschien komt dat omdat het niet nadrukkelijk de last van de historie van de westerse abstracte kunst met zich meedraagt. Met zijn tegeltjes reflecteert het op de tegels van de tentoonstellingsvloer. Terwijl het werk verder zelf ook twee objecten tentoonstelt in de vorm van lijsten of mallen. De vloer is er tot sculptuur geworden en ook de erop tentoongestelde objecten zijn onderdeel geworden van die sculptuur. De Jongh heeft een werk gemaakt dat zich enerzijds autonoom voordoet, anderzijds een commentaar geeft op de tentoonstelling, of op een tentoonstelling. De zachte kleuren maken, samen met het materiaal, van het geheel een dromerig werk.
De tentoonstelling zelf oogt fraai verzorgd, biedt ruimte aan al het werk en aan de bezoeker en maakt goed gebruik van zichtlijnen in deze weerbarstige expositieruimte. Naast de tentoonstelling is er ook een printbox te koop met elf inkjetprints. Een aantrekkelijk aanbod voor zowel de bezoeker als de niet-bezoeker.
Bertus Pieters
Zie ook: http://tagticsblog.wordpress.com/
Villa La Repubblica 
mooi verslag. maar een tentoonstelling over de hedendaagse geometrische abstractie is natuurlijk niet compleet zonder werk van Bander van Ierland. http://bandervanierland.nl
LikeLike