Tussen einde en begin #59. Susanna Inglada

Klassiek heeft de kunst een indeling in schilderen, tekenen, sculptuur en grafiek. Die indeling is echter steeds minder houdbaar sinds de disciplines door elkaar lopen, andere disciplines hun intrede hebben gedaan, en andere zaken als literatuur, drama, geluid, beweging en wetenschap en techniek zich in de kunst hebben gemengd. Toch blijven die klassieke technieken ijkpunten. Dat komt omdat ze niet alleen technieken zijn maar ook manieren van denken. Roles Shifted van Susanna Inglada (1) is weliswaar gedacht als een tekening, is getekend op papier en kan daarom ook een tekening genoemd worden, maar daarmee doe je het werk tekort, wat uiterlijk, intenties en inhoud betreft.

Zeker, de vormen zijn getekend en doen zelfs denken aan een scène uit een stripverhaal, met hun heldere contouren, getekende schaduwen en vlakke kleuren. De voorstelling – de lichamen van een viertal personen, door en op elkaar – zijn echter niet gecomponeerd binnen een rechthoekig vlak. De tekening hangt in een hoek en is gedeeltelijk driedimensionaal. Een deel komt los van de wand en reikt van de ene kant van de hoek naar de andere. Naast dat driedimensionale aspect is er ook de grillige contour van het geheel. Die is hoekig en nergens saai. Dat hoekige komt door het buigen en strekken van de ledematen van de vier figuren. Wat dat betreft doet het geheel ook denken aan een scène uit een ballet. Het evenwicht van de vier figuren is duidelijk niet houdbaar en staat op het punt uiteen te vallen. Vooral twee paar armen en een paar onderbenen geven de richting van de compositie aan: van rechts naar links schuin omhoog. Dat paar onderbenen zit aan de bovenkant van de compositie. Om de richting van die armen en onderbenen te dragen is er een stevige diagonaal van linksonder naar rechtsboven, bestaande uit verschillende lichaamsonderdelen. Het lijkt een balletscène waarin een staketsel van vier figuren extreme houdingen aanneemt die met veel schwung de compositie voor het moment in balans houdt maar tegelijk uit elkaar drijft.

Daarnaast kun je ook denken aan de Italiaanse beeldhouwkunst uit het Maniërisme en de Barok, waarin soms ook stelsels van lichamen elkaar ternauwernood in evenwicht houden, vaak gedragen door een quasi-wankele basis; denk aan Giambologna’s Sabijnse Maagdenroof (2), of aan de Roof van Proserpina (3) of aan Apollo en Daphne (4), beide van Bernini. Het gaat in die beelden om een worsteling die bij de kijker en bij een deel van de verbeelde figuren tot ontzetting leidt. In twee van de beelden vergrijpen de mannen zich aan vrouwen en in een beeld staat een man op het punt dat te doen. Bij Inglada zijn de vrouwen en mannen, behalve dat zij barrevoets zijn, echter gekleed in zakelijke kleding, waar de klassieke figuren halfnaakt zijn. Het gaat om twee vrouwen en twee mannen en er is, als in de klassieke beelden, sprake van een worsteling die consternatie teweegbrengt. Er valt zelfs te denken aan een vergelijking met Rubens’ Roof van de dochters van Leucippus (5), waarin twee klassiek stoere mannen twee machteloos tegenstribbelende vrouwen trachten mee te voeren. In Rubens’ schilderij komen ook nog twee paarden voor, maar die zijn in feite verlengstukken van de oppermachtige heren. Ook in dit schilderij spelen de contouren een belangrijke rol (het landschap eromheen werd door een andere kunstenaar geschilderd), evenals de diagonalen in de compositie en de richting van de ledematen van zowel mensen als paarden, en er is de consternatie in de getoonde scène.

Er valt ook te denken aan Romeinse sarcofagen uit de tweede eeuw na Christus, eveneens met de roof van de Leucippiden. Met name één in het Vaticaans Museum in Vaticaanstad heeft een opvallend hoekige compositie met veel in consternatie uitgestrekte ledematen. De geroofde dochters rekken zich uit als om het de mannen moeilijker te maken hen mee te nemen. Daar waar het bij Rubens vooral gaat om een carrousel van lillend vlees, is de oude sarcofaag een toonbeeld van weerbarstigheid en een hoekigheid die alleen verzacht wordt door draperieën.

Die hoekige weerbarstigheid zit ook in Roles Shifted. Het is niet goed duidelijk wie er weerbarstig is tegen wie, of wie aanstichter of slachtoffer is van de consternatie. Nog het meest op een aanstichter lijkt de blonde rechterman: met een doodgemoedereerde uitdrukking in het gezicht lijkt hij de linkerman naar beneden te duwen. De linkerman heeft de mond open, maar is dat van schrik? Of vervloekt hij de rechterman en zweert hij om wraak? De twee vrouwen dragen de twee mannen, dat wil zeggen, compositorisch doen zij dat. In de voorstelling zelf is het vooral de linkervrouw die de beide mannen op haar lichaam torst. Haar maniëristisch uitgerekte lijf biedt plaats aan beiden. Met één arm tracht ze de linkerman in evenwicht te houden. Ze heeft haar mond open. Schreeuwt ze de linker man moed in? Roept ze hem zijn mond te houden? Roept ze beide mannen tot de orde? Haar fronsende blik laat zien dat het haar inspanning kost en het wit rond haar ogen verheldert die blik.

De rechtervrouw tracht uit alle macht de rechterman tegen te houden, haar lange haardos zwaait daarbij door de ruimte. De hele situatie is verwarrend. De beide mannen zijn blijkbaar in een strijd verwikkeld, waarin de rechter de linker lijkt te verstoten van zijn positie boven op de rug van de linkervrouw. De linkervrouw lijkt dat te voorkomen terwijl het haar toch moeite zal kosten beide mannen te dragen en te verdragen. De rechtervrouw tracht de rechterman van zijn positie op de heup van de linkervrouw te trekken, maar die man heeft zich blijkbaar behoorlijk schrap gezet, gezien de uitdrukking op zijn gezicht en het feit dat hij de linkerman al op vallen na verdrongen heeft. De vrouwen lijken twee moeders die hun kibbelende zonen tot hun verstand trachten te brengen. Of misschien zijn het vriendinnen die hun vrienden, of echtgenotes die hun echtgenoten, of zussen die hun broers trachten te bedaren. Dat zij met elkaar in een onontkoombare relatie staan, is duidelijk. De heren zijn geen klassieke helden, eerder onaanzienlijke burgermannetjes, de rechterman draagt zelfs een strikje. De vrouwen zijn niet, als in de klassieke verbeeldingen, naakte of halfnaakte weerloze wezens, ze dragen heel zakelijk een blouse en een broek en ze zijn pezig en actief. Zij hebben niets poezeligs, noch de angst van de weerloosheid waarmee ze hun lot in de wereld zullen moeten verdragen.

Waar Jacques-Louis David de Sabijnse vrouwen bij de strijdende Romeinse en Sabijnse partijen tussenbeiden laat komen als sterke, maar ook schone, fraaibedeelde en, met hun kleine kinderen, vertederende en moederlijke wezens, tussen de naakte en door de strijd ongeschonden mannen (6), daar zijn in Inglada’s Roles Shifted lust noch gratie aanwezig bij mannen en vrouwen. De Sabijnse vrouwen van David vroegen mededogen, zachtheid en verzoeningsgezindheid van mannen. Overdrachtelijk liet David ze dat doen na de gruwelen van de Franse Revolutie (waaraan hij overigens zelf ook met overgave had meegedaan). De liefde moest overwinnen. In Roles Shifted is het niet duidelijk of het de liefde is die moet overwinnen. De liefde wordt in de klassieke kunstgeschiedenis steeds verpersoonlijkt door een vrouw, in negatieve of in positieve zin. In Roles Shifted is de rol van de vrouwen een dragende en pragmatische, voor zover je pragmatisch kunt zijn in de vreemde consternatie die zich boven hun ruggen afspeelt. Toch is er geen duidelijke uitkomst, want hoe gaat dit verder? Waarom houdt de linkervrouw de vallende linkerman tegen? Wanneer ze hem ter aarde zou doen storten zou het probleem toch al half opgelost zijn, en wanneer ze met behulp van de rechtervrouw de rechterman van zich af kon schudden, zou het hele probleem zijn opgelost. Het is echter de vraag of het probleem dan in zijn geheel opgelost zou zijn. Mannen en vrouwen zijn immers tot elkaar veroordeeld. Hoewel het, gezien de kunsthistorische voorbeelden, toch aardig wat eeuwen geduurd heeft voordat die conclusie getrokken kan worden in een tekening die meer is dan een tekening.

Bertus Pieters

(1) Susanna Inglada (1983), Roles Shifted (2020), houtskool en acryl op gekleurd papier, 280x350x49 cm, is momenteel te zien in Inglada’s fantastische solotentoonstelling Is This Desire? bij Galerie Maurits van de Laar in Den Haag.

(2) Giovanni da Bologna / Jean de Boulogne (Giambologna) (1529-1608), De Sabijnse Maagdenroof (1581-83), marmer, hoogte 410 cm, Loggia dei Lanzi, Florence.

(3) Gian Lorenzo Bernini (1598-1680), De roof van Proserpina (1621-22), marmer, hoogte 295 cm, Galleria Borghese, Rome.

(4) Gian Lorenzo Bernini (1598-1680), Apollo en Daphne (1622-25), marmer, hoogte 243 cm, Galleria Borghese, Rome.

(5) Peter Paul Rubens (1577-1640), De roof van de dochters van Leusippus (rond 1617), olie op doek, 224×211 cm, Alte Pinakothek, München.

(6) Jacques-Louis David (1748-1825), De interventie van de Sabijnse vrouwen (1795-99), olie op doek, 385×522 cm, Louvre, Parijs.

Zie voor meer plaatjes: https://villanextdoor3.wordpress.com/2023/12/29/susanna-inglada-is-this-desire-galerie-maurits-van-de-laar-the-hague/

Nu je toch tot hier gekomen bent: blijf op de hoogte en neem een abonnement (zie rechtsboven op deze pagina)

(Klik op de plaatjes voor een vergroting)

(Alle links openen in een nieuw tabblad)

VILLA LA REPUBBLICA IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR MOGELIJKE RECLAME OP DEZE PAGINA!!