Te groot voor zinnebeelden. Charlotte Schleiffert bij Heden, Den Haag

Het papier waar Charlotte Schleiffert tekeningen op maakt, is inwit. Dat is op zich niet bijzonder. Papier in schetsboeken en vellen tekenpapier zijn vaak spierwit. Maar, afhankelijk  van de manier van tekenen, kan dat wit van het papier schril worden. Of liever, het kan de tekening schril doen afsteken tegen de spierwitte achtergrond. Gebroken wit of enigszins getint papier neemt de tekening als het ware in zich op; papier en tekening vormen dan een eenheid. Maar daarvoor heeft Schleiffert niet gekozen: haar tekeningen bewegen niet in de virtuele ruimte van het papier, die virtuele ruimte wordt ontkend, waardoor haar tekeningen des te helderder naar voren treden.

Bij Schleifferts manier van werken, die ze ook gebruikt in haar schilderwerk, is dat van cruciaal belang. In haar expositie bij Heden aan de Haagse Denneweg toont zij, onder veel meer, vier tekeningen met meer dan levensgrote, kleurrijke figuren die recht op de toeschouwer af lijken te willen stappen. Dat op-de-toeschouwer-toetreden wordt sterk benadrukt door het gebruik van het spierwitte papier. De figuren krijgen daardoor iets sculpturaals in dat ze autonoom in de echte ruimte schijnen te willen treden.

Maar er zijn meer elementen die dat benadrukken. Zo hebben de figuren binnen het omgevende wit van de tekening geen echte schaduwen; ook op die manier wordt er dus geen virtuele ruimte geschapen in het papier en bewegen de monumentale figuren vrij. In Coffee growers seeking help en in Stop Terrorism lijken de figuren wel enige virtuele ruimte om zich heen te hebben, maar die beperkt zich tot de omgeving van het hoofd en wordt een soort uitbreiding van het hoofd en het bovenste deel van de figuur. Maar ook de veelkleurigheid van de grote figuren zorgt voor een zekere plasticiteit die het sculpturale benadrukt.

Een bekend gegeven bij Schleiffert is de vaak collageachtige samenstelling van haar figuren, of ze nu twee- of driedimensionaal zijn. Bij de vier tentoongestelde monumentale figuren bestaat ook de indruk van collages. Dat komt omdat drie van de vier figuren maskers hebben en verder worden er hier en daar ook opzichtige kledingstukken gedragen. Hoewel Schleiffert zich graag uitleeft in barokke samenstellingen, hebben al die kleding en andere versierselen ook een functie. Allereerst vallen ze natuurlijk op, scherpen ze de tegenstellingen hier en daar flink aan en geven ze de figuren bepaalde, soms buitenproportionele verhoudingen. Maar vooral ook voorzien zij de figuren van een context. Het karakter van de figuren ís meteen ook hun context.

Hoewel zij er dreigend uit kunnen zien met hun groteske uitmonsteringen, is het lang niet duidelijk of je bij deze vier figuren met goeieriken of slechteriken te maken hebt. Als figuren vertegenwoordigen zij de geest van wat er verder in de tekeningen te berde wordt gebracht. En dat is niet allemaal per definitie goed of kwaad, het zijn meer de zaken zoals zij gelopen zijn. De vier monumentale figuren worden omgeven door teksten en schematisch nagetekende foto’s, veelal uit de koloniale periode van Indonesië. Dat is niet vreemd als je bedenkt dat dit een tentoonstelling is met werk dat Schleiffert onlangs maakte tijdens een residentie in Yogyakarta.

De figuur in Stop Terrorism kijkt naar een pamflet over de Boston Bomber. Om haar heen zijn scènes getekend over koppensnellers, de christelijke missie in Nederlands Indië en een Javaanse rechtszitting in de koloniale tijd.  Je zou dat geheel op kunnen vatten als een toelichtingsbord in een etnografisch museum. Maar zo werkt het niet bij Schleiffert. Laat een volkenkundig museum je in de eerste plaats kennis maken met vreemde en verre volken en hun gebruiken, Schleiffert tracht een groter historisch en globaal verband te laten zien. Het gaat in deze tekening vooral over opgelegde moraal en morele perceptie. Aspecten die ook in de media rond de Boston Marathon Bombings opdoken. Daartussenin staat de grote monumentale figuur als een soort verpersoonlijking van de mens in opstand, maar ook als een persoon die meer in zich herbergt dan een eenvoudige verzinnebeelding doen kan. Ze is gehuld in een nauwsluitend pantervel, heeft een nauwsluitende riem om het middel als een korset dat haar taille zwaar insnoert, ze draagt sjaals en, naar het lijkt, bont, ze draagt een hoofddoekje, panterhandschoentjes en eveneens gepanterde pumps met plateauzolen. De vermenging van al deze tekenen van zowel macht als verdrukking, van zowel het aannemen van moraal als het verwerpen ervan en van zowel conformisme als opstand smelten samen in de figuur die bijna triomfantelijk dansend uittorent boven de gesluierde en behoofddoekte vrouwen onder aan de tekening. Met haar houding lijkt ze te willen bewijzen dat er geen ketenen gebroken worden omdat er nooit ketenen waren, terwijl ze tegelijkertijd een geschiedenis van macht, stil geweld en onderdrukking met zich meedraagt. Een karakter dat protesteert tegen terreur omdat het de terreur in zich draagt.

De andere drie monumentale figuren dragen Balinese maskers. Een monumentale figuur protesteert tegen de schrikbarende slachting die de laatste tijd in Afrika wordt aangericht onder neushoorns, om de hoorn te kunnen verhandelen in Oost en Zuidoost Azië (Despite armed guards, Africa’s rhino’s loosing battle to poachers). Het Balinese masker dat de figuur draagt, is een kolfje naar de hand van Schleiffert, barok als het eruit ziet. Balinese maskers uit de geestenwereld van Barong en Rangda zijn in de eerste plaats afschrikwekkend. Het goed (Barong) en het kwaad (Rangda) moeten elkaar, met hun helpende geesten, angst aanjagen en respect inboezemen. De strijd tussen goed en kwaad zal nooit beslecht worden, maar er moet wel steeds een nieuw evenwicht komen. Maar dat evenwicht is in de strijd tegen de neushoornstroperij zoek. Inmiddels is de strijd om de twee Indonesische neushoornsoorten ook allang in hun nadeel beslecht. Rond de figuur groepeert Schleiffert tekeningen geïnspireerd op foto’s uit de koloniale tijd en de houding van de koloniale Nederlanders en de Indonesiërs ten opzichte van dieren als krokodillen, neushoornvogels, herten, apen en zeekoeien. Er lijkt aanvankelijk steeds een zeker respect voor al die dieren te zijn bij de lokale bevolking, maar waar de belangen in landbouw en leefwereld van zowel de Nederlanders als de Indonesiërs dringender worden, leggen de dieren het loodje. Met een afschrikwekkend masker en kleding die het midden houdt tussen een ambtenarenpak en een mantelpak maar met esthetische, natuurverheerlijkende opdruk en daaronder blote benen en sandalen straalt de figuur zowel verbondenheid met de natuur, regentschap, cultuur als demonie uit. Het is dezelfde kracht die over de dieren wil heersen, die hen wil beschermen en die hen rücksichtslos uitroeit; rebel, regent en demon in één.

Hoe extravaganter de maskers die ze als voorbeeld neemt, hoe groter de verbeeldingskracht van Schleiffert. In Heroine remembered wordt de rol van de vrouw op verschillende manieren onder de loep genomen, bijeengehouden door een uitdagende figuur met een enorm Rangda-masker. Met veel zorg heeft Schleiffert het masker uitgewerkt en het kijkt recht de zaal in. In de rechterhand houdt zij een bord omhoog over recente troebelen tussen moslims en anti-moslims op Sri Lanka. Het vrouwenprofiel op het bord krijgt iets monumentaals. In de linkerhand houdt de figuur een tasje met daarop iets over protesten tegen seksueel geweld tegen vrouwen in Indonesië. De figuur zelf is uiterst tenger onder haar grote masker, haar lichaam is  bedekt met figuurtjes van planten, bloemen, aapjes, vogels, insecten en hier en daar een mensje. Verder is zij schaars gekleed in een kanten slipje en draagt ze uitdagende, hooggehakte laarsjes waarmee ze zich brutaal in het geheel beweegt. De drang van de vrouw naar bevrijding is doordrongen van een vrouwelijkheid die door uiteenlopende culturen is opgelegd en zowel wapen als rechtvaardiging is geworden.

Het meest flamboyant is Schleiffert in Coffee growers seeking help, vergeleken met Despite armed guards… laat dit werk nog het meest aan de verbeelding over, laat het tegen het spierwitte papier een exotische, overdadige schoonheid uitkomen, die nog het beste als schrijnend omschreven kan worden. Schrijnend omdat het exotische met het demonische verbonden wordt, terwijl er in de spaarzame tekeningen omheen bijna achteloos en onderhuids gewag wordt gemaakt van een koloniaal verleden, van een land dat met geweld tot stand is gebracht uit economisch belang. De grote figuur stapt er als een demonische kracht van zowel traditionele als hedendaagse cultuur uit naar voren.

Naast deze vier monumentale tekeningen, toont Schleiffert nog een flinke portie kleiner werk – naast een groot schilderij in het trapgat van de galerie – . Ze liet zich inspireren door de media in Indonesië en trachtte al tekenend de situatie te bevatten en wellicht ook te bezweren.

Het lijkt erop dat in Indonesië een hoop losse einden voor Schleiffert zijn samengekomen, misschien zelfs meer dan ze verwacht had, maar in ieder geval losse einden die, willekeurig of onwillekeurig, een verband met elkaar hebben, maar zich niet perse aan elkaar laten binden. Dat brengt hier en daar spanning teweeg die met Schleifferts harde manier van tekenen tegen het spierwit van het papier voelbaar wordt.

Bertus Pieters

(Klik op de plaatjes voor een vergroting)

Zie ook: http://www.youtube.com/watch?v=ms9BwQNx2Dk

http://chmkoome.wordpress.com/2013/12/14/charlotte-schleiffert/

http://jegensentevens.nl/2014/01/charlotte-schleiffert-bij-heden/

http://trendbeheer.com/2013/12/17/charlotte-schleiffert-heden/