Dobbelstenen, geen antwoorden. Über Mensch, PARK, Tilburg; Mybody.com, Nest, Den Haag; Zahar Bondar, I would like to be a dancer to be able to dance with the circumstances, Heden, Den Haag
“Of all the lost secrets of antiquity, perhaps the most important is that which produced the enormous physical superiority of the Greeks over any other race of human beings known to us either before or since their time.
They proved for all time that this condition of physical excellence was possible in a human being. How the secret of its attainment was lost will probably never be decided, as not one of the many theories can ever be proved.”
Diana Watts (Mrs. Roger Watts), The Renaissance of the Greek Ideal, New York 1914 , p. 1.
PARK, Tilburg
Het leven is mooi, maar je wordt al voor je geboorte opgezadeld met allerlei voorwaarden die alle ideeën van rechtvaardigheid en vrijheid tarten. Om te beginnen heb je het al niet voor het kiezen uit wie en bij welke mensen je geboren wordt en hoe die tegen jou aankijken. Zelfs vóór het moment dat je gefabriceerd wordt, hebben mensen al een mening over je en ontvang je al hun liefde, haat en bedenkingen. Je hebt het zelfs niet eens voor het kiezen dat je als mens geconcipieerd wordt, al had je nog zo graag een olifant of een petunia willen zijn. Bij je geboorte krijg je een gratis pakket aan narigheid mee, waarom je ook al niet gevraagd hebt en waartegen je je maar zo’n beetje moet zien te bewapenen: bacteriën, virussen, schimmels, beestjes die je het liefste rauw hebben, aangeboren en overerfde technische fouten, pijn, ongelukken, veroudering, een galgenmoraal en kwaadwillende soortgenoten. Dan vormen de volwassenen om je heen je ook nog naar alle keurslijven die naar hun idee nodig zijn om de samenleving te kunnen verdragen. Er worden je niet alleen normen en waarden aangeleerd, er wordt je niet zelden ook aangeleerd dat geluk niet gratis is en dat je dat alleen kunt bereiken óf door je soortgenoten flink te benadelen, óf door een leven lang te sukkelen, óf een combinatie daarvan. Wie het zo bij elkaar optelt, komt tot de conclusie dat de hardvochtigheid van het Oude Testament er niets bij is en het is maar goed dat er veel tegenover kan staan, want vreemd genoeg is het juist de fascinatie voor dat alles, die het allemaal ook weer mooi en interessant kan maken. Het menselijk lichaam als strijdperk op allerlei fronten is een onderwerp dat zowel academici als kunstenaars de laatste decennia zwaar heeft beziggehouden. Emancipatie, dekolonisatie, digitale bliksemontwikkelingen en globalisering hebben daaraan bijgedragen.
Nest, Den Haag
Het menselijk lichaam en de manier waarop het in de wereld staat, is het onderwerp dat momenteel zowel bij PARK in Tilburg als bij Nest in Den Haag het uitgangspunt is voor respectievelijk de tentoonstellingen Über Mensch en Mybody.com. In PARK zijn werken van acht kunstenaars en in Nest werken van elf kunstenaars en kunstenaarsverbanden te zien. Daarnaast is in Heden in Den Haag een tentoonstelling te zien van de kersvers aan de Haagse Academie afgestudeerde kunstenaar Zahar Bondar wiens werken een sterk lichamelijke aanwezigheid suggereren.
Natuurlijk is daar allereerst het menselijk lichaam zelf dat in de vele eeuwen kunstgeschiedenis altijd al prominent is geweest. Het lichaam heeft zijn biologische en psychologische functie te midden van andere menselijke lichamen door aan te trekken en af te stoten. Het menselijk lichaam kan zich voordoen als onweerstaanbaar erotisch aantrekkelijk, het kan zijn lelijkheid, zijn aftakeling of ziekelijkheid tonen, het kan zich verschuilen om ongezien te blijven en zo meer. Het lichaam zelf is kortom een communicatiemiddel dat bijna niet is mis te verstaan voor soortgenoten. Als zodanig is het menselijk lichaam een sociaal lichaam en een politiek lichaam.
Johan Tahon, PARK, Tilburg
Maar eerst die lichamelijkheid zelf. Die wordt vooral benadrukt door een zekere tastbaarheid en die komt traditioneel het beste naar voren in sculptuur. Die is ruim vertegenwoordigd in de tentoonstellingen. Johan Tahon (1965; PARK) gebruikt in zijn groep van drie sculpturen Monk (2016-2017) het oermateriaal klei, tot keramiek gebakken, Zahar Bondar (1992; in Heden) gebruikt gips, dat voor menig beeldhouwer ook werkt als een “oermateriaal” en Bas de Wit (1977; Nest) geeft de schijn van afstervend marmer met polyester. Tahons beelden zijn overgoten met glazuur. Ze staan er in zichzelf gekeerd bij, hun lichamen, zonder armen of benen, gereduceerd tot een soort stammen alsof zij door hun constante denken hun lichamen hebben vergeten. De monniken hier lijken alleen nog een monnikskap te dragen. De lichamen zijn gekleed noch uitgekleed, zij zijn alleen voertuig voor het geestelijke in het hoofd op ooghoogte van de beschouwer. Als basismateriaal is gebakken klei bijna zo overdrachtelijk als de menselijke huid zelf en Tahons beelden roepen daardoor des te meer op tot reflectie.
Zahar Bondar, Heden, Den Haag
Mark Manders, PARK, Tilburg
Tahons veel jongere collega Zahar Bondar toont onder meer een ensemble van drie beelden (Performer 6, 7 en 8, 2019) in verschillende houdingen als rond een circusring. Je kunt als bezoeker zelf in de zo ontstane piste rondlopen en de drie figuren worden dan je publiek. De tentoonstelling draagt in zijn geheel de titel I would like to be a dancer to be able to dance with the circumstances; een titel die, in zijn modieuze lengte, kenmerkend is voor een jonge kunstenaar die zichzelf wil plaatsen tussen alles wat er al is, een harde opgaaf voor iedere jonge kunstenaar met ambitie. De drie figuren in een kring passen goed in dat beeld, ze hebben de aantrekkingskracht en tastbaarheid van echte lichamen. Ze kunnen en willen nog alle kanten op, maar ze zitten tevens vast aan een deel van de piste en ze weten ook niet goed welke richting het op gaat. Ze lijken daarmee een stapje terug te doen bij het wat oudere werk dat ook in de tentoonstelling te zien is, met name Performer 3 en Make up room, en waarin alle overtuigingskracht gestoken is die Bondar toen blijkbaar had. Toch is juist daarom die kleine stap terug in de nieuwste beelden te waarderen. Je kunt het ensemble van de drie beelden beschouwen als een ruimtelijk zelfportret, zoals Mark Manders (1968; in PARK met A Place Where My Thoughts Are Frozen Together; 2001) al jaren werkt aan een steeds uitdijend zelfportret. Bij Bondar is het een zoektocht naar de vrijheid die je je als kunstenaar moet toe-eigenen (en als kijker ook). Sterk bij Bondar is vooral de schijnbaar directe communicatie van de beelden met de kijker.
Bas de Wit, Nest, Den Haag
Bas de Wit laat in zijn beelden de esthetiek van de aftakeling zien. Zijn werk is fraai verstrooid door de tentoonstelling in Nest, maar een speciale kapel krijgt zijn Close, but no cigar (2017-2019), een vervallen en verouderde uitgave van John Gibsons (1790-1866) Narcissus. Het gezicht van de schone jongeling is bij De Wit verschrompeld tot dat van een van zijn laatste levenssappen uitgeknepen, oud mannetje, en ook overigens hoef je je geen illusies te maken over de eeuwigheid van zijn schoonheid.
Patricia Kaersenhout, Nest, Den Haag
Ook door het oog van de lens heeft het menselijk lichaam zich altijd heel divers gemanifesteerd. Het in een context plaatsen van een lichaam is bij uitstek een bezigheid van fotografie en film, juist omdat de camera ondanks alles nog steeds het aura heeft “de waarheid” of “de realiteit” weer te geven of vast te leggen. De cameralens zou nooit “liegen” al doet ze dat al vrijwel vanaf het begin van haar bestaan. Zowel Nest als PARK laten onder meer werken zien die met behulp van een camera gemaakt zijn. De dubbelhartigheid van de camera past ook uitstekend in de missies van beide tentoonstellingen. PARK wil vooral “het veranderend mensbeeld en de uitbreiding van het lichaam” laten zien, terwijl Nest “het lichaam als strijdtoneel van machtsstructuren” tracht te tonen. De immer realiteitsgebonden maar ook manipulatieve camera is daarbij een van de beste wapens van de kunstenaar. PARK toont werk van twee kunstenaars die de camera gebruiken in hun werk: Jenny Ymker (1969), die ongetwijfeld het meeste verrassende werk van de Tilburgse tentoonstelling laat zien, en de video Shaved (2011) van Bart Hess (1984). Nest toont werk van Patricia Kaersenhout (1966) die in haar collageserie Your history makes me so horny (2011) foto’s uit pornobladen verwerkte, de bijna gruwelijke tweekanaalsvideo I Soldier (2005) van Köken Ergun (1976), de hilarische en monumentale video en fotoserie Heavy Weight History (2013) van Christian Jankowski (1968), de fraaie, choreografische film Conditions of an Ideal (2016) van Alexis Blake (1981) en de korte video Morning Ritual (2016) van Shana Moulton (1976). Opvallend is hoe de vrouwen- en mannenwerelden gescheiden zijn. De werken van Ymker, Kaersenhout, Blake en Moulton gaan over vrouwen en die van Hess, Ergun en Jankowski over mannen. Het vrouwbeeld dat getoond wordt is bovendien gemaakt door vrouwelijke kunstenaars en het manbeeld door mannelijke. Dat is op zich verdedigbaar, waar je als vrouw kunt redeneren dat het in de (kunst)geschiedenis en sowieso in de samenleving toch al overwegend over mannen gaat, en waar je als man het beste zelf kritisch kunt kijken naar wat mannelijkheid vandaag de dag inhoudt. Juist de begrippen mannelijkheid en vrouwelijkheid en hun deconstructie zijn echter ook onderdeel van het hedendaagse vertoog over de mens, zoals ook de vaste definiëring van de menselijke soort steeds meer ter discussie wordt gesteld. Nu ja, je kunt niet alles omvatten in een tentoonstelling en, hoezeer de hedendaagse kunst ook wetenschappelijke aspiraties heeft, een kunsttentoonstelling is wat anders dan een wetenschaptentoonstelling. Dat de vrouwelijke kunstenaars het over vrouwen hebben en de mannelijke over mannen valt hen natuurlijk als praktijkdeskundigen niet kwalijk te nemen.
Jenny Ymker, PARK, Tilburg
Jenny Ymker, PARK, Tilburg
Jenny Ymker gebruikt bijvoorbeeld zichzelf als model en de wereld die zij toont is die van haar verbeelding die niet zozeer vrouwelijk is als wel dat ze vanuit een vrouwelijk perspectief gemaakt is. Ymker is met maar liefst vijf werken vertegenwoordigd in Über Mensch. Drie daarvan, Regels uit mijn hoofd (2014), De lucht is diep (2017) en Balanceren (2015), zijn gobelins, een, Mise en scène (2019), is een lichtbakfoto en Serenade for a doll (2019) is een lichtbakfilmloop. De gobelins zijn rechtstreeks geweven naar kleurenfoto’s. Dat de beelden van de gobelins van oorsprong foto’s zijn is zelfs voor het ongeoefende oog duidelijk. Het weefsel van de gobelins geeft de werken een grofkorrelige structuur. Wandtapijten waren ooit hooggewaardeerde wandbekledingen die belangrijke historische, mythologische of Bijbelse gebeurtenissen weergaven. De iconografie van wandtapijten was van het grootste belang voor de bezitter. Ze representeerden diens glorie en reden van bestaan. Bij Ymker gaat het ook om beelden die iconisch genoemd zouden kunnen worden, maar dan met een absurdistische toets en een zekere melancholieke eenzaamheid. De hoofdpersoon is steeds op de rug of de zijkant gezien en staat eenzaam in een situatie die eeuwig voort lijkt te duren. Zo zie je in De lucht is diep een veld van afgekapte boomstammen met boven op een van de stammen, midden in het veld, de vrouw, blijkbaar op weg met een koffer in de hand. Waarnaar is zij op reis, en hoe verplaatst zij zich van de ene boomstomp naar de andere? In feite zijn dat onzinnige vragen, want het beeld laat haar stilstaan. Het is om dit absurde, besluiteloze moment dat maar voort blijft bestaan en zo helder gepresenteerd wordt, dat het werk inderdaad iets iconisch krijgt, of liever iets charismatisch, want de iconografie van het werk is voor meerderlei uitleg vatbaar, terwijl het beeld zelf zich goed laat herinneren. Het is vreemd en fraai werk, soms met een zachte humor die zich met het absurde vermengt, zoals je dat zelden ziet bij een Nederlandse kunstenaar. Het laat een mens in constante confrontatie met de wereld zien, terwijl de wereld ieder antwoord schuldig blijft. Ook de afgewogen schoonheid van de scènes, zoals het licht dat naar binnen schijnt en de spiegel in Serenade for a doll, ligt zo vast dat het lijkt dat de beelden er alleen maar zo uit konden zien zoals ze er nu uitzien.
Alexis Blake, Nest, Den Haag
De werken van Blake, Moulton en Kaersenhout in Nest gaan wel veel meer uit van de vrouwelijke positie hetgeen ook verwacht kan worden in een tentoonstelling die het accent legt op “het lichaam als strijdtoneel van machtsstructuren.” Blakes film Conditions of an Ideal sluit uiterlijk daarbij goed aan op het werk van De Wit in dezelfde tentoonstelling. Blakes uitgangspunt zijn klassieke houdingen zoals die ook te zien zijn in de Parthenon-zaal in het British Museum, waar zich de oorspronkelijke performance afspeelde en waar ook de film gemaakt is. De vrouwelijke dansers in Conditions of an Ideal nemen de houdingen van de Klassieke Griekse beelden aan. Het ideaalbeeld van de mens in het algemeen en de vrouw en de houdingen die daar al of niet bijhoren in het bijzonder en die bewust en onbewust teruggaan op de Griekse beeldhouwkunst worden als het ware opnieuw geformuleerd, individueel en groepsgewijs. Dat leidt in de eerste plaats tot een esthetisch prachtige film. Een van de dansers is gehandicapt, ze mist een been en loopt op krukken en is daarmee een rijm op de beelden in de galerij die al zoveel ledematen missen. Er is ook een oudere danser met grijze haren en een ouder voorkomen, een beeld dat zelden voorkomt in het Klassieke Griekse ideaal en zo is er ook een zwarte danser, al geheel ondenkbaar in het Klassieke Griekse kunst. De Klassieke houdingen die de vrouwen aannemen leiden tot een fraaie choreografie vol harmonie en disharmonie, samenwerking en individualisme.
Shana Moulton, Nest, Den Haag
Köken Ergun, Nest, Den Haag
Blakes film als commentaar op het Klassieke ideaal rijmt prachtig op het werk van De Wit dat een commentaar is op het classicisme, het werk van Moulton dat een commentaar is op de gezonde-geest-in-een-gezond-lichaam-cultus die ooit aan de Oude Grieken werd toegedicht en op de collages van Kaersenhout die een commentaar zijn op de mannelijke blik op macht, seks en schoonheid. Conditions of an Ideal wordt bovendien vertoond in een zaal pal tegenover I Soldier van Ergun. Er is bijna geen mannelijker film te bedenken tegenover het werk van Blake. De man als held, die niets menselijks vreemd is en daarom zich met plezier overgeeft aan de groepsdiscipline om dat alles te kunnen verdedigen, freudig wie ein Held zum Siegen, met zo’n afschuwelijk gezonde groepsgeest in een afschuwelijk gezond legercorps. Naast dit ideaal wordt er nog een ideaal van onsterfelijkheid aan toegevoegd.
Christian Jankowski, Nest, Den Haag
Bart Hess, PARK, Tilburg
Diezelfde mannelijkheid wordt in het hilarische getrokken in Jankowski’s Heavy Weight History waarin een aantal Poolse gewichtheffers de uitdaging aangaat om bekende Poolse nationale monumenten op te tillen. Het monument voor de Knieval van Willy Brandt blijkt niet van de grond te krijgen terwijl de Zeemeermin in Warschau redelijk snel de lucht in gaat. Het geheel wordt gepresenteerd door een professionele sportverslaggever en er is publiek bij dat aanmoedigt en klapt. Terwijl de film zelf op de lachspieren werkt, geven de grote zwart-witfoto’s een meer monumentaal beeld van het demonumentaliseren. In de video Shaved van Hess in PARK ligt het accent veel meer op de technologisering van de samenleving en de invloed daarvan op het lichaam en de huid. Het lichaam van een zwemmer zit onder het scheerschuim, vervolgens wordt het schuim er als met een rakel vanaf geschoren. Het schuim blijft als een mal achter om het lichaam. Het gaat om wat je noemt een close shave van een overigens Klassiek fraai mannenlichaam en je kunt je afvragen of het niet meer is dan dat.
Guus Voermans, PARK, Tilburg
Stan Wannet, PARK, Tilburg
Andere werken in de tentoonstellingen in Nest en PARK gaan vooral over de constructie van de mens en zijn communicatie. Guus Voermans (1949; PARK) laat in UFO (Unbelievable Frying Object) (2007-2019) zien hoe een simpele menselijke handeling als het bakken van een ei in zijn werk gaat. Dat de installatie, opgebouwd uit gevonden voorwerpen, inderdaad in staat is om een ei te bakken, demonstreert Voermans zelf op gezette tijden maar is ook te zien in een video. De mens, alleen al om simpel een ei te bakken, is een toneel vol kunst en vliegwerk. Ook Stan Wannets (1977) Omniscient Engineer (2014), in PARK niet ver opgesteld Voermans’ UFO, is een mensbeeld, maar schuift meer op naar de communicatie en dan vooral de communicatie tussen de mens, het dierlijke en de dode stof. Wannet is zowel kunstenaar als ingenieur en dat laat zich raden bij zijn mensfiguur, die zowel de mens zelf zou kunnen voorstellen als een godheid. Dat laatste wordt al min of meer uitgesloten door het citaat van Einstein dat Wannet erbij levert: “I, at any rate, am convinced that He does not throw dice.” (Ik ben er, hoe dan ook, van overtuigd dat Hij geen dobbelstenen werpt). De alwetende ingenieur werpt regelmatig dobbelstenen op de vloer, tot ze op zijn, en aan de bovenzijde weer aangevuld moeten worden.
Jenny Lindblom, Nest, Den Haag
Goiffon & Beauté, Nest, Den Haag
De menselijke communicatie, het simpele laten zien dat je er bent, speelt de hoofdrol in (Re)creation (2017-heden) van Jenny Lindblom (1981) in Nest. De oerhandafdruk die de aanwezigheid van een mens symboliseert, wordt afgewisseld met de wind-emoji voor snelheid terwijl handen en armen een balans zoeken tussen rust en vluchtigheid. Daarnaast hangen Controlled Facial Masks 1, 2 en 3 en Face Mask 1 (2016) van Juliette Goiffon (1987) & Charles Beauté (1985). Volgens het bijschrift gaat het hier om een “onderhandeling tussen bedrijfsstrategieën en de toenemende behoefte van werknemers, die onder hoge druk functioneren, om ‘zen’ te zijn.(….) Ze geven overmatige winstgevendheid een gezicht.” Welke werknemers hier bedoeld worden, wordt niet duidelijk, maar het resultaat doet vooral denken aan lichtelijk verkitschte, primitivistische maskers met invulnummertjes.
The Rodina, Nest, Den Haag
Suzie van Staaveren, Nest, Den Haag
De overblijfselen van de performance Slow Signal van The Rodina in Nest, hoezeer ook dikke pret tijdens de performance zelf, spreken weinig tot de verbeelding in een tentoonstelling die binnen het inhoudelijk gegeven ook een esthetische dialoog tussen de werken oproept. Veel subtieler zijn de toevoegingen aan de expositie in Nest van Suzie van Staaveren (1991) die het gedrag en de bewegingen van de bezoeker lijken te willen conditioneren, maar in feite raadselachtige voorwerpen op vreemde plaatsen zijn: beugels waar je je aan vast zou kunnen houden maar waartegen, een beugel bij de garderobe om te, ja, om wat?
Jenny Holzer, PARK, Tilburg
Naast deze fysieke manier van dwingende communicatie, is er uiteraard ook de woordelijke dwingende communicatie, zoals die in Erguns I Soldier al bombastisch te horen en te zien is. Maar het kan ook stiller zoals in Jenny Holzers (1950; PARK) Truisms waaruit Holzer een selectie heeft gemaakt en verwerkt heeft tot Oneliner (2012). Holzers Truisms ontstonden eind jaren zeventig en ze verspreidde ze toen in het openbaar. Het gaat om uitspraken die een waarheid als een koe lijken in te houden. Ze zijn verslavend om naar te kijken, de een is nog meer “waar” dan de ander. Samen laten ze iets zien van de keurslijven van dit soort gemeenplaatsen waarmee mensen zich bij voorbaat teweer trachten te stellen tegen het potentiële afdwalen van het juiste pad. Ze passen zich bovendien aan aan de situatie en de context waarbinnen je ze ziet en leest en roepen daarmee vragen op.
Richtje Reinsma, Nest, Den Haag
Stefan Cammeraat, PARK, Tilburg
Na dit alles blijft de vraag over hoe de toekomst van de mens eruit zal zien. Kunnen wij onze Oud Testamentische toestand overwinnen en werkelijk vrij zijn en elkaar die vrijheid gunnen of gaat dat weer ten koste van een en ander? Zal de tasbare beeldende kunst en communicatie overbodig worden en wordt het iets in de richting van Richtje Reinsma’s (1979) Productervaring, speciaal voor Mybody.com gemaakt? Of nemen de robots het over zoals in Carl and Donald and Frank and Michael (2019) van Stefan Cammeraat (1993; PARK)? Wat doelloos krabbelen wat krabachtige robotjes langs de verpakkingen van kunstwerken. Of dat het juiste apocalyptische beeld is, kun je niet weten, want je zult er dan niet meer bij zijn.
De drie tentoonstellingen geven een ruime hoeveelheid aan esthetische stof over de toestand van de Westerse mens anno 2019. Mybody.com in Nest is een bijzonder mooi vormgegeven tentoonstelling waarin een ware dialoog tussen de werken en ideeën ontstaat. PARK biedt met Über Mensch vooral een geslaagde ruime tentoonstelling. Er is letterlijk veel ruimte voor reflectie tussen de werken. De eeuwige twijfels over wat de menselijke soort nu eigenlijk met zichzelf aan moet, worden in zowel PARK als Nest soms zakelijk, soms lyrisch, soms absurdistisch gepresenteerd. Er vallen vooral dobbelstenen uit, geen antwoorden. Maar, laten we wel wezen, hoe fraai het menselijk lichaam ook kan zijn, Klassiek Grieks of niet, ziek of gezond, ontslaafd of geluisd, degene die de antwoorden zou hebben op het bestaan, de macht, de erotiek, de politiek en de toekomst ervan, zou een spreekverbod moeten krijgen, want wie kan er anders nog ooit het geluk van ondervinden?
Zahar Bondar, Heden, Den Haag
(Klik op de plaatjes voor een vergroting)
Bertus Pieters
VILLA LA REPUBBLICA IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR MOGELIJKE ADVERTENTIES OP DEZE PAGINA!!
Zie ook: https://villanextdoor2.wordpress.com/2019/09/19/uber-mensch-park-tilburg/
https://villanextdoor2.wordpress.com/2019/09/20/mybody-com-nest-the-hague/
https://www.metropolism.com/nl/reviews/39410_nest_mybody_com
https://www.park013.nl/files/2019_Ueber_Mensch_Brabants_Dagblad2_29-8-19_s.jpg
https://sargasso.nl/kunst-op-zondag-ubermensch/
http://www.mistermotley.nl/art-everyday-life/een-slepend-gevoel-van-overbodigheid
Villa La Repubblica 
Trackbacks & Pingbacks