Tussen einde en begin #40: Topp & Dubio

Voor de een is een crisis tijdelijk, voor een ander is zij voortdurend. Een crisis kan persoonlijk zijn of velen met zich meesleuren. Een crisis kan mensen lichamelijk en geestelijk ziek maken, verwonden, ontmenselijken, ze kan mensen doen vluchten, ze kan dodelijk zijn. Enfin, niets dan ellende dus. Mensen willen tijdens een crisis het liefste zo snel mogelijk weer naar een situatie van normaalheid; maar wat is ‘normaal?’ Een crisis heeft hoe dan ook impact. Je kunt, als de crisis eenmaal afgenomen is, het ‘normale’ leven weer oppakken, maar de wonden blijven voelbaar en zullen de loop van je leven erna mede bepalen. De crisis kan zich naderhand als pijn, angst of ziekte doen voelen, of als een overtuiging dat het leven ook zó kan verkeren. ‘Normaal,’ als vóór de crisis, zal het leven dus niet worden. ‘Normaal’ moet opnieuw uitgevonden worden. Daarmee is de tijd van de crisis zelf een tijd die tussen verleden en toekomst in hangt als een soort vacuüm. Zin en inspiratie lijken in zo’n vacuüm even overbodig, gelatenheid en wachten lijken het afstompende devies. Wat is zinvol binnen een vacuüm?

Voor diegenen die tijdens de crisis zelf een actieve rol hebben in de bestrijding ervan, is er weinig tijd voor reflectie over de zin van de situatie. Zij zijn de mensen die duidelijk voor zich zien wat hen te doen staat, uit hoofde van hun functie, hun capaciteit, karakter of specifieke levenservaring. Anderen verkeren niet in die positie, geven commentaar van de zijlijn uit angst, bezorgdheid, hoop of recalcitrantie, of trekken zich liever terug uit het debat en trachten de situatie te begrijpen en er enige hoop in te zien. Bevind je je aan de passieve kant – en daar zijn de meesten – dan kun je uiting geven aan je angst, bezorgdheid, hoop, woede of tegendraadse zorgeloosheid, of je kunt dat juist niet doen, maar de situatie zelf verandert daar niet door. Het vacuüm tussen verleden en toekomst laat zich niet bepalen door de menselijke wil, het is er, niet meer en niet minder. Wanneer woede en rebellie niet helpen, en wanneer angst en zorg geen effect blijken te hebben, inclusief de angst dat de hoop op een betere toekomst een fata morgana zal blijken te zijn, laat het vacuüm zich voelen. Niettemin is het dan van belang juist dat vacuüm – al is het te abstract en glibberig om aan te vatten en al zegt het niets terug – op een of andere wijze bij de lurven te grijpen.

Dat geldt vooral in de kunst, en zeker voor de kunst die niet in de eerste plaats naar oplossingen zoekt, maar puur naar het letterlijk verbeelden van – een beeld maken van –  de situatie. Verbeelden is een vorm van reflectie en plaatsbepaling. De wereld moet opnieuw ontdekt worden, met beelden opnieuw hanteerbaar worden, of de niet-hanteerbaarheid moet juist een beeld voortbrengen. Het vacuüm moet mores geleerd worden, al is de onmogelijkheid daarvan je enige wapen.

Het Haagse duo Topp & Dubio, dat al vaker tegen het absurde aanduwde om het plaats te laten maken, verkeerde in 2016 naar eigen zeggen in “een persoonlijke en artistieke crisis.” Wat doe je dan als kunstenaar? Ga je je wentelen in de smart van een gebrek aan ideeën en inspiratie, en al lijdend de luiken sluiten? Snij je jezelf een oor af? Dat – en veel meer – kan natuurlijk, maar Topp & Dubio vonden juist dat er met enige regelmaat een teken van leven gegeven moest worden naar de buitenwereld. Ze deden dat door nu en dan zich zelf te laten zien op sociale media. Het duo leek doelloos door de Haagse straten te zwerven, zich overgevend aan houdingen van zinloosheid en andere vreemde poses. De foto’s werden gemaakt “op een onbewaakt moment, tussen twee afspraken of andere bezigheden in,” met “een telefoon tegen een stuk straatmeubilair” en “met behulp van timer en zelfontspanner,”  zoals het duo het zelf omschreven heeft. Als hangjongeren die zelfs het doel van hun doelloosheid kwijt zijn, zie je ze staan langs de Haagse façades. Hun houdingen op de foto’s zijn retorisch en nietszeggend tegelijk, als een lege choreografie. Soms zijn hun activiteiten te herleiden tot de omgeving, maar nut of bedoeling zijn niet herleidbaar. Soms lijken er pogingen tot onderlinge communicatie te zijn, maar dan willen de houdingen niet meewerken. Het is of de houdingen sowieso niet willen lukken, maar hoe zouden ze er dan uit moeten zien als ze wel gelukt zouden zijn? De een laat zijn hond uit, maar wat heeft de ander aan het touw? De schoenen van een collega-kunstenaar, blijkbaar toevallig tegengekomen, worden geveterd; het duo komt een doos tegen, of speculaaspoppen, het springt omhoog als om alleen maar beweging te brengen in de lucht en de starre façades. Het is of de twee nog zwijgzamer willen zijn dan de Haagse decors waarin ze staan. Ze zijn er slechts en doen wat mensen doen: een houding aannemen, en dat dan weer heel nadrukkelijk. Twee heren die mensen, zichzelf, na-apen. Het duo is absurder dan het vacuüm waarin zij zich bevinden.

Bij gelegenheid van de Coronacrisis hebben de twee de foto’s weer eens uit het archief gehaald. De stilheid van de straten op de foto’s van 2016 en daarna komt wonderwel overeen met het zondagse beeld van het huidige Den Haag. Echt stil is het niet in Den Haag, maar het beeld van een samenleving die constant en gereguleerd op drift is, is er niet. Zo ontstond de idee bij het duo om weer iets te doen met de oude foto’s. Ook in de Coronacrisis is sprake van een vacuüm, dat het beste weer aangepakt kan worden met zijn eigen middelen. De crisis door het Covid-19-virus heeft een ander virus, de advertentiemarkt, een gevoelige klap toegebracht en dat schept ruimte in de stad, met name op abri’s van het openbaar vervoer. Het dagelijks bombardement aan reclame is even slecht voor oog en geest, als dagelijks patat met mayonaise voor de lichamelijke gesteldheid. Ook in abri’s horen advertenties tot de vaste decoratie. Delen van het publiek hebben van alles tegen allerlei vormen van kunst in het openbaar, maar opdringerige en smakeloze advertenties slikt het als zoete koek. Nu er echter te weinig advertenties zijn, zagen Topp & Dubio hun kans dus schoon. Zo worden de abri’s daadwerkelijk tentoonstellingsruimtes.

Ze passen ook wel in de abri’s. Die zijn doorzichtig en multifunctioneel: ze bieden enige bescherming tegen het weer, soms een zitplaats, een leuning, ze geven informatie of vertrektijden van de trams, en bieden advertentieruimte. Hoewel ze in al hun doorzichtigheid het zicht op de omgeving niet mogen bederven, zullen ze ook herkenbaar moeten zijn als een wachtplaats die bescherming en informatie biedt. Met hun afdak krijgen ze vanzelf dat karakter, alleen, wanneer er niemand gebruik maakt van een abri, staat zo’n wachthokje er wat verloren bij. Het verwelkomt iedereen, maar ontvangt niemand. De geste van dit kleine stukje architectuur, de retoriek ervan, heeft dan geen enkel effect en straalt slechts zinloosheid uit. Tijdens de huidige crisis zie je soms ook enige mensen een beetje bij zo’n abri rondhangen, want ze kunnen niet met z’n allen hutje bij mutje gaan staan wachten vanwege de anderhalve meter afstand die nu in acht genomen wordt. Dat maakt ook dat zo’n abri er wat hulpeloos bij staat. Sowieso zijn wachtende mensen een vorm van absurditeit: wachten is een werkwoord, maar de activiteit zelf verdient die naam amper. Wachten is een typische vacuüm-activiteit. Uiteraard wacht een mens bij een abri met een duidelijk doel, maar of dat doel bereikt gaat worden en welke impact het zal hebben is nooit helemaal zeker. In het vacuüm van het wachten is de reis tot stilstand gekomen, en dat is misschien nog het meest kenmerkende van het vacuüm: het zet je vast in het heden, immers, zolang je je voortbeweegt is er een toekomst, maar tijdens het wachten staat alles stil en is er slechts het heden. Je ziet dat ook aan de houding van de wachtende mens: die is passief en bij lang wachten gaat de wachtende vreemde bewegingen maken of doelloos darren om de fysieke last van het heden – van het vacuüm – draaglijk te maken. Alleen al daarom zijn de foto’s van Topp & Dubio verwant aan het wezen van een wachtruimte in deze tijden.

De foto’s, Topp & Dubio in a Street (1), hangen nu op veertig abri’s in Den Haag. Ze zijn te zien binnen de vijfhoek Zwarte Pad, Schenkkade, Lorentzplein, Melis Stokelaan, De Savornin Lohmanplein. Op die manier worden ook verschillende buurten met elkaar geconfronteerd, want de straten waarin de foto’s genomen zijn, zijn veelal niet de straten, of zelfs de buurten waar de abri’s staan waar de foto’s te zien zijn. Of de wachtende mensen en de voorbijgangers zich iets zullen aantrekken van de foto’s is de vraag, maar uiteindelijk gaat het juist om die mensen die dat wel doen, positief of negatief. De foto’s hebben niet het schreeuwerige van een advertentie en dat zal sommigen misschien juist opvallen. Misschien herkennen zij de straat waarin zij wonen of werken, misschien vragen zij zich af wat die twee rare snuiters daar nu staan te doen, misschien moeten ze lachen om hun onbestemde houdingen. Misschien wordt hun vacuüm even gebroken, zoals die twee een paar jaar geleden het vacuüm van een crisis met iedere foto even doorbraken. Het vacuüm van de crisis verdwijnt er niet door, maar maakt het wel hanteerbaar, dusdanig dat het mogelijk zelfs inspireert. En zo krijgt Topp & Dubio in a Street toch nog een monumentale uitwerking. Dat is de impact van een eerdere crisis.

Naschrift. Inmiddels is in de laatste week van mei 2020 het project alweer beëindigd. Blijkbaar is de reclamemarkt weer wat aangetrokken.

(Klik op de plaatjes voor een vergroting)

Bertus Pieters

(1) Topp & Dubio, Topp & Dubio in a Street, 2016, fotoserie. Momenteel te zien bij 40 tramhaltes in Den Haag. Het project is mede mogelijk gemaakt door Stroom Den Haag. De foto’s zijn te zien zolang de Coronacrisis in de advertentie-industrie dat mogelijk maakt. Klik hier om de locaties te zien.

Zie voor meer plaatjes: https://villanextdoor2.wordpress.com/2020/05/15/art-in-corona-times-4-topp-dubio-in-a-street-the-hague/

Zie ook: https://trendbeheer.com/2020/05/12/topp-dubio-op-straat/

https://jegensentevens.nl/2020/05/crisiskunst-of-kunst-in-crisis/

VILLA LA REPUBBLICA IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR MOGELIJKE ADVERTENTIES OP DEZE PAGINA!!!