Verteller onder het genot van een volgende peuk; Victor Yudaev, Victor en me, 1646, Den Haag

De tentoonstelling van Victor Yudaev (1984) Victor en me begint al in de etalage van 1646, zoals ze trouwens eindigt achter in de patio van de galerie, hoewel er een alternatief einde op de zolder is, maar daarover later. Nu zijn er meer galeries die hun waren in een etalage aanprijzen om klanten te interesseren, maar bij de etalage bij Yudaevs show is het meteen het openingsakkoord van een totale compositie. 1646 ligt aan een winkelstraat – de Boekhorststraat in Den Haag – en daar zijn meerdere etalages te zien en ramen waarachter zich allerlei neringen bevinden. Daarnaast is de Boekhorststraat ook een doorgaande verkeersader voor zowel snel- als langzaam verkeer. Veel mensen passeren de galerie dan ook met enige haast en zien Yudaevs openingsakkoord niet, door de zakelijke blindheid die de efficiënte samenleving ons oplegt. Anderen staan misschien even met enige verwondering te kijken naar de langgerekte enigszins antropomorfe, keramische vormen.

De middelste en minst antropomorfe staat op een sokkel en schiet omhoog als een dikke wortel die ondersteboven groeit, bekroond met een spuitbus, een hoofd moet nu eenmaal inhoud hebben, al is het leeg. Of staat het hoofd voor het gemak juist naast het wortelwezen op de sokkel? Aan weerszijden van de sokkelfiguur staan twee vormen, die nog het meest van menselijke wezens weg hebben, als een soort etalagepoppen. Yudaev garneert zijn installaties graag met keramische vormen of zaken van porselein. In dit openingsakkoord voert het keramische de hoofdtoon. Dat akkoord is bepaald geen klaroenstoot, het is een akkoord dat ambivalent blijft over de toonaard van de rest van de compositie. De drie protagonisten lijken besluiteloos over hun vorm, maar geven de etalage wel een idee van symmetrie, zoals een voetstuk voor drie winnaars dat ook geeft.

Rechts staat een bolle sculptuur en links, vlakbij de ingang, staat een rond, houten sculptuurtje in de vorm van een aangesneden taart, wit geglaceerd en met een gele en een blauwe kers. Ondanks zijn ambivalentie is dat wel een mooi begin: drie vormen die zich uit de klei trachten te trekken, een gestileerde sculptuur en een uitnodigende, maar strak geometrische taart, een begin, een belofte, een uitnodiging.

Eenmaal in de voorruimte van de galerie blijkt de compositie gefragmenteerd. Er is veel, maar de vormen zijn niet al te groot en ze bevinden zich op gepaste afstand van elkaar. Een aantal zaken uit de etalage komt terug: onbestemde keramische vormen, een taartpunt – met de ontbrekende rode kers – . Hoewel de dingen in de etalage nu min of meer met de rug naar je toe lijken te staan – “lijken”, want je weet het maar nooit – blijven ze onderdeel van de totale compositie, zoals in een groot muziekstuk met meerdere delen. Het begin kan blijven weerklinken in veel van wat er daarna volgt. De onbestemde keramische vormen staan als een soort slanke vazen op hoge bartafeltjes waarop wat prullaria verspreid liggen. Op verschillende manieren geven die keramische vormen en de dingen die eromheen liggen een idee van intimiteit, alsof de kunstenaar je van dichtbij een persoonlijk verhaal wil vertellen. Een verhaal dat zowel ‘waar gebeurd’ lijkt als ontsproten aan de eigen verbeelding.

Op een van de tafeltjes wordt het lichamelijke van de keramische vorm benadrukt door een kleurige tekening met menselijke vormen en aan de andere kant een tekening met gezichten en eventueel nog door een kwartetkaart met een gymnast op een brug.

Verder liggen of staan er op de tafeltjes quasinonchalant wat zaken zoals een bril met een gebroken poot, een gesloten drankblikje, een taartpunt, een conservendeksel, een beker, een leeg sigarettenpakje. Toch doet de nauwkeurige schikking van de voorwerpen op de tafeltjes het tegengestelde van nonchalance vermoeden. Ook is bijvoorbeeld de bril geen alledaagse qua materiaal en is het drankblikje grijs geverfd op een plaatje na. Hoe intiem is intiem en hoe belangrijk is dat voor het verhaal? Het verhaal blijft er hetzelfde om. De kleinheid van de objecten op de twee kleine oppervlakken geeft weliswaar de idee van intimiteit. Ze liggen dicht naast elkaar en je kunt ze van heel dichtbij bekijken. Ze lijken de eigendommen van iemand anders, niet die van jou en ze lijken iets te zeggen over de persoon die ze heeft achtergelaten. Nu zeggen objecten altijd iets over degene die ze achtergelaten heeft, maar ze zeggen ook iets over je eigen perceptie daarvan en van die persoon. Het uiteindelijke verhaal vormt zich op die manier in het hoofd van de toeschouwer. Kunst speelt zich sowieso tussen de oren af, of het nu om de oren van de kunstenaar of van de kijker gaat. In het werk van Yudaev, en specifiek in deze presentatie waar je als kijker zelf doorheen kunt dwalen, is dat aspect echter van groot belang en naast het materieel zichtbare is het het belangrijkste materiaal van de kunstenaar.

De presentatie zorgt er ook voor dat je niet alleen de verschillende onderdelen apart kunt bekijken maar dat je ze ook kunt zien vanuit verschillende perspectieven. Zo hangt er langs de wanden ook tweedimensionaal werk. Werk dat deels qua vorm en kleur aansluit bij de vormen en situaties in zijn nabijheid zoals het grijzige werk vlak bij de etalage en juist om de hoek bij de voordeur.

Aan de linkerkant hangt een fotoserie die iets zegt over willekeur en constante, de wereld schijnt er steeds gecomponeerd rond een monumentale reclameposter, toeval wordt in twijfel getrokken. De wereld lijkt bijna even quasinonchalant neergezet rond de reclames als de voorwerpen op de tafeltjes rond de keramiek.

Zo zijn er tal van aspecten en dingen te zien en te duiden, waarvoor deze review verder te weinig plaats biedt. Je kunt het ene eenvoudig niet zonder het andere zien en het duiden kun je ook beter aan je zelf overlaten. De eerste ruimte wordt afgesloten met een lichtende verwijzing naar het roken.

De achterruimte is groter en langwerpiger, ontvangt ook licht van boven en biedt daarom andere mogelijkheden. Beperkte Yudaev zich in de voorste ruimte langs de wanden tot tweedimensionaal werk, in de achterruimte pakt hij uit met wandobjecten en –installaties. Hij neemt betrekkelijk veel ruimte rond de objecten. Ook op de vloer bevinden zich drie objecten en hij sluit af met een kijkje in de patio. Een aantal van die wandinstallaties zijn een soort toonkastjes. Nu zijn uitstalkasten momenteel niet echt zeldzaam, vooral bij kunstenaars die hun verzamelingen soms tot vervelens toe aan het publiek willen tonen, maar dat ligt gelukkig anders bij Yudaev. Je kunt de kastjes allereerst zien als een middel om zaken te ordenen, maar dan rijst meteen de vraag, waarom juist deze ordening?

Zo staat er In een kastje een file van zeven auto’s in verschillende kleuren en types. Waar de file op staat te wachten, is niet duidelijk. Wel ligt er een kleine voetbal op afstand voor de file. Nu zitten er ook geen mensen in de file, dus in feite hoeft er niemand te wachten. Het kan ook zijn dat iemand zijn fraai gekleurde speelgoed hier op suggestieve wijze tentoongesteld heeft, zoals een serieus kind dat kan doen. Boven op de kast ligt een rol blauw papier die fungeert als een kleuraccent en een balans in de gehele kleurstelling aanbrengt. Ook brengt de rol de auto’s in perspectief: het zijn wel degelijk speelgoedauto’s. Of toch niet? Is het gewoon een gigantische rol papier? Linksonder en rechtsboven bevinden zich nog twee kleine muurschilderingen die de balans nog verder benadrukken, zowel qua kleur, perspectief als qua verhalende inhoud. Die verhalende inhoud heeft min of meer als centrum het koekje dat je toelacht vanaf het onderste schap. Dat fungeert als het slot van een kinderliedje met een absurde inhoud zoals kinderliedjes die kunnen hebben. Liedjes die een betekenis blijken te hebben die verborgen blijft voor het kind en die ontkend of genegeerd wordt door de volwassene.

Yudaev blijft je er echter constant mee confronteren in zijn presentatie. Je hebt nergens het idee dat je naar iets ‘echts’ kijkt, hoewel er meer ‘echts’, in de zin van voorwerpen uit de dagelijkse, utilitaire realiteit, in de schappen te zien is dan je aanvankelijk zou beweren. Er staat speelgoed in, een sigarendoos, een drankblikje, flacons en zo meer, alles ‘echt’ of althans ‘echt’ lijkend. Het irreële aan al die gevonden voorwerpen en ideeën ligt in hun combinatie en presentatie, zoals eerder beschreven.

Zo is de kampeerauto in een van de werken min of meer in verhouding met de fabriek waaronder hij geparkeerd staat, maar wat doet die flacon daar rechts op zijn kop? Die maakt het geheel compositorisch compleet, niet alleen voor wat de verhoudingen betreft, maar ook inhoudelijk. Een wat nevelige, misschien wel weggeschilderde, maar hardnekkig terugkomende muurschildering blijkt op de witte fabrieksmuur te zitten. Of is het Victor, die achter zijn fantastische rook schuil gaat? Tenslotte is zijn naam maar gedeeltelijk zichtbaar. Op die manier slaagt Yudaev er steeds weer in om een autonoom geheel te maken waarin alles op zijn minst lijkt te kloppen: de kleurstellingen, de structuren, de verhoudingen, de betekenissen, de regie.

Een volgende stap is hoe Yudaev van deze verschillende werken een min of meer aaneensluitend verhaal maakt, het vervolg op het eerste deel in de voorruimte. Dat gaat als in een meerdelig muziekstuk, door middel van contrast en hier en daar door herinnering. Wat dat laatste betreft, dat kan puur het materiaal zijn, zoals bijvoorbeeld keramiek in een aantal portretkoppen of het roken, dat op verschillende manieren terugkomt. Dat laatste is zelfs aanwezig in een Zweeds luciferdoosje waarop een jongetje te zien is dat in Yudaevs werk blijkbaar blijmoedig naar een kerk toe loopt. Verder kun je nog drie bolletjes met primaire kleuren tegenkomen in een ijsje als wandschildering als echo van de gekleurde taartkersen.

Het geheel wordt deels weer bij elkaar gehouden door onderlinge kleurverschillen en –overeenkomsten en is aangepast aan de plaatsing in de ruimte. Belangrijk zijn ook de wandschilderingetjes, die hier en daar kunnen figureren als onderdeel van een compositie, maar ook als noten die je naar het volgende thema moeten leiden.

De drie objecten in het midden van de ruimte vallen ver onder de zichtlijn om het verloop van het verhaal langs de wanden niet te verstoren. De objecten op de grond hebben alle drie iets met voortbeweging te maken maar staan overigens stil.

Het geheel eindigt in de patio weer met een grote net-niet-antropomorfe figuur, voor de gelegenheid met een spuitbus (hij was eerder vorig jaar te zien bij Billytown, voorzien van een kartonnen beker) en achter op de muur VICTOR gespoten. Zo begon het verhaal van Yudaev vóór de galerie en eindigt het erachter.

Maar er is een alternatief einde, zoals een groter muziekstuk ook een alternatief slotdeel kan hebben. Daarvoor ga je de trap op en kun je plaats nemen en een heuse opera zien. Voor de operahaters: nee, er wordt niet bij gezongen. Het werk is gemaakt met partners in crime Bernice Nauta, Kim David Bots en Lyckle de Jong, die verantwoordelijk zijn voor de muziek. Daar de show op de begane grond gezien kan worden als een eenheid, kun je Opera ook beschouwen als een toegift en de film is inderdaad een welkome aanvulling als je de smaak van de show te pakken hebt en er nog een schepje bovenop wil hebben. De film is ingedeeld in de klassieke vijf bedrijven: een introductie, de intrige, het hoogtepunt, de catastrofe en de eindafwerking. Eigenlijk zijn het vooral de titels van de aktes die zouden kunnen verwijzen naar de klassieke opbouw.

Het hoofdpersonage, voor zover dat er is, zou je kunnen zien als Victor, Yudaevs alter ego, zijn kameraad uit het vacuüm van het absurde, die aanwezig is in de hele show. In de eerste akte kaatst hij als de zon op en neer tussen de horizon en tot boven het scherm. Maar is het wel een horizon? Kan die horizon elastisch zijn? En is het spiegelbeeld wel een spiegelbeeld? Is het de zon of gewoon een cirkel? Is het Victor? Vragen waarop de film, evenals de wereld zelf bij iedere logische vraag, argeloos blijft, onverstoorbaar blijft doen wat een wereld zoal doet, en geen antwoord geeft.

In het laatste bedrijf komt het roken terug, nadat in het vierde bedrijf een haai volgens de titel zijn tanden heeft laten zien. Ik blijf roken heet het nu in het Portugees, terwijl er een zwarte drab door een goot loopt. De drab lijkt hier en daar een beetje op te klotsen of harde stukken te bevatten, na de flitsende vierde akte zou je aan haaienvinnen kunnen denken.

Sinds zijn toen al veelbelovende installatie Enormous Room bij gelegenheid van zijn eindexamen aan de Haagse Koninklijke Akademie van Beeldende Kunsten in 2013, is Yudaevs werk een paar maal te zien geweest in Den Haag. Vorig jaar was het zelfs twee maal te zien: in het voorjaar als onderdeel van de groepstentoonstelling Can’t Do Nothing in Billytown en in het najaar als onderdeel van het gelegenheidscollectief Dirty Daisies in het buitengebeuren van Art The Hague. Vanaf 2013 is Yudaev duidelijk een echte installatie-kunstenaar gebleven. Veel jonge kunstenaars begeven zich op het gladde ijs van de installatie omdat de mode dat streng lijkt te gebieden, maar helaas is niet iedereen er geschikt voor. De opvatting van materiaalgebruik is voor een installatiemaker anders dan die van een schilder, een beeldhouwer, een fotograaf, etc. Voor een installatie zijn de dingen, de ruimte en soms zelfs de tijd je materiaal, naast de ideeën. Wie een uitstekende schilder is, maar onhandig is met andere materialen, niet weet wat te doen met objecten en ook verder weinig idee heeft van licht, ruimte en andere factoren, zal als installatiemaker zelfs de schilderijen zien mislukken. Yudaev is blijkbaar in de wieg gelegd voor installaties. Autonome werken kunnen terugkeren in een volgende show, maar veranderen daar van woordwaarde, zonder dat ze misschien van betekenis veranderen, en worden onderdeel van wat er nog meer te zien is, als in een groot muziekstuk of in een verhaal. Yudaev laat Victor graag bij je aanschuiven, onder het genot van een volgende peuk vertelt hij je een verhaal, dat je misschien niet overal kunt begrijpen, maar dat je graag wil volgen. En ook dat blijkt dus iets te zijn wat de beeldende kunst vermag. Het is goed dat Yudaev de gelegenheid heeft gekregen in 1646 flink uit te pakken en wat belangrijker is: hij maakt het ook waar.

(Klik op de plaatjes voor een vergroting)

Bertus Pieters

Zie ook: https://villanextdoor.wordpress.com/2017/02/22/victor-yudaev-victor-en-me-1646-the-hague/