Over politoeren en wegpoetsen

Johan Maurits van Nassau-Siegen,door Jan de Baen, Mauritshuis, Den Haag; foto Wikipedia

De wereld is weer eens te klein voor de PVV, VVD en de schreeuwmedia. Neërlands trots gaat weer eens verloren nu een kunstmarmeren borstbeeld van Johan Maurits van Nassau-Siegen is weggehaald uit de foyer van het naar hem vernoemde museum en nu de J.P. Coenschool in Amsterdam van naam wil veranderen. Ach, ach, ach, wat houden we nog aan eigens over in dit ooit zo fraaie land, hoor je conservatief Nederland in zijn rusteloze en geplaagde slaap mompelen. Kamerleden van PVV en VVD stonden klaar om er vragen over te stellen. De minister-president him-self, met zijn toch vaak eeuwig lijkende kunstmarmeren glimlach, waarschuwde nu serieus voor een beeldenstorm.

Wat is er aan de hand? Het management van het Mauritshuis heeft een kunstmarmeren replica van een borstbeeld van Johan Maurits weggehaald uit de foyer. Dat is gebeurd in september, maar blijkbaar is hij tot vorige week door niemand gemist. Tot zover de krokodillentranen en de brulapenwoede. Het Mauritshuis noemt een aantal redenen om het beeld te verwijderen. Een en ander was weerslag van de discussie die Johan Maurits de laatste jaren postuum heeft opgeroepen over zijn rol in het Nederlandse slavenhandelverleden en het museum vond dat de replica in de foyer weinig context kon bieden om een genuanceerd historisch beeld van Johan Maurits te geven. Bovendien was de replica niet meer dan een “meubelstuk”. Elders in het museum zijn nog steeds portretten van Johan Maurits te zien: zijn portret door Jan de Baen hangt nog steeds in het trappenhuis en er is een terracottabeeldje uit de 18^de eeuw in de zaal die aan Johan Maurits en zijn Braziliaanse tijd is besteed. Daar wordt ook tekst en uitleg gegeven. Het is dus niet zo dat Johan Maurits uit het Mauritshuis is verdwenen, in tegendeel, er is een heel zaaltje aan hem en zijn nering gewijd. Het Mauritshuis laat ook weten dat het onderzoek laat doen naar het verleden van Johan Maurits door de Universiteit Leiden. Op die manier hoopt het museum een completer beeld van hem te kunnen geven.

Op de site van het Mauritshuis is inmiddels te lezen hoe de Atlantische driehoekshandel werkte ten tijde van Johan Maurits. Dat werd Elsevier te gortig en dat blad kwam dan ook met een biografie die glimt als kunststofmarmer. Je zou beide wensen wat completer te zijn. Het Mauritshuis lijkt daar met het universitair onderzoek aan te werken, Elsevier doet er liever nog wat politoer overheen en beklaagt zich zelfs dat nog niemand op het idee gekomen is om een biografie te schrijven over deze parel der Nederlandse historie. Blijkbaar was er ook nooit iemand in de Elsevier-gelederen om dat te doen.

Storm in een glas water zou je denken. Maar nee, VVD- en PVV- Kamerleden Antoinette Laan en Martin Bosma voelden zich gedwongen vragen te stellen aan de minister omdat het Mauritshuis de eigen geschiedenis aan het “wegschrijven” zou zijn en Bosma sprak van een “politiek correcte beeldenstorm”. Overdrijven is ook een kunst, en de politiek bedrijft hier blijkbaar meer kunst dan ze zelf door heeft. Het lezen c.q. verifiëren van informatie hoort daar schijnbaar niet bij.

Jan Pietersz. Coen, door Jacques Waten, Westfries museum, Hoorn; foto, Wikipedia

En zo was er ook een en ander te doen om de J.P. Coenschool in de Amsterdamse Indische buurt. De directrice daarvan vond dat de naam maar eens veranderd moest worden. Zonder de negatieve kanten van Johan Maurits’ bewind in Brazilië te veronachtzamen, kan toch zonder blikken of blozen gezegd worden dat je in het geval van Jan Pietersz. Coen met een veel discutabeler figuur te maken hebt. Coen was verantwoordelijk voor volkerenmoord op de Banda-eilanden. Ook wanneer je vindt dat je dat “in zijn tijd” moet plaatsen, zoals goedvinders en wegkijkers nu blijkbaar vinden, kun je niet anders concluderen dan dat dat ook in de 17^de eeuw een volkerenmoord was. Dat dat feit in de 17^de eeuw amper tot de bevolking of de “publieke opinie” doordrong, maakt dat niet anders. En dat men, voor zover het feit wel doordrong, niet rouwde om een stel vermoorde heidense inlanders, maakt het feit niet specifiek 17^de-eeuws. De duizenden vermoorde Bandanezen hadden geen verweer en hun nabestaanden leden net zo hard als zij nu zouden doen. Als je een school, een instituut waarin mensen opgeleid worden tot verantwoordelijke volwassenen, vernoemt naar een persoon, dan mag je een goed voorbeeld verwachten van die persoon. Een aanstichter van een volkerenmoord kan dat niet zijn. Anders moet je je leerlingen, wanneer ze beginnen aan die school steeds weer tekst en uitleg geven over die naam. Daarom is het een goede keus de naam te veranderen. Je kunt zeggen dat zo’n schoolnaam onderdeel van de geschiedenis is, maar de 21^ste eeuw kent ook zijn geschiedenis.

Witte Cornelisz. de With, door Abraham van Westerveldt, naar Jan Daemen Cool, plaats onbekend; foto Wikipedia

Betekent dat dan dat alle namen die herinneren aan Coen veranderd moeten worden? Dat zul je per geval moeten bekijken. Het is onjuist te ontkennen dat figuren als Jan Pietersz. Coen deel uitmaken van de Nederlandse geschiedenis. Vernoemen behoeft daarbij niet altijd vereren te zijn. Zoals dat ook geldt voor de Witte de Withstraat in Rotterdam en het daar gelegen kunstinstituut Witte de With, dat bovendien niet vernoemd is naar de persoon maar naar de straat.

De minister-president vond ook al dat je zaken toch vooral in het licht van hun tijd moet zien. Zoals al eerder betoogd, is dat in het licht van de daden van bijvoorbeeld Jan Pietersz. Coen nogal holle retoriek. De premier heeft bovendien niet te klagen, want van een beeldenstorm, waarvoor hij waarschuwde, is weinig te merken. Vorig jaar is er zelfs nog een echt marmeren beeld van Thorbecke in al zijn pompeusheid opgetuigd in Den Haag, en die staatsman wordt door de premier gezien als een grote voorloper van zijn gedachtegoed. De premier vindt wel dat je van mening over dit soort zaken moet kunnen verschillen en het debat moet voeren, maar hij houdt er blijkbaar geen rekening mee dat meningen consequenties kunnen hebben, alsof de mogelijkheid van een mening op zich het hoogste goed van onze democratie is. In ieder geval kun je stellen dat het Mauritshuis een mening heeft, maar zich ervan bewust is dat die mening nog verder uitgewerkt moet worden. Het doet dat uitdrukkelijk zonder Johan Maurits zijn positie postuum te ontnemen in het Mauritshuis. Daar heeft het duidelijk moeite mee, maar daar komt het wel uit. De directrice van de J.P Coenschool heeft ook een mening en ze vindt als verantwoordelijke dat haar mening consequenties zou moeten hebben en gelijk heeft ze. Over de naamgeving van beeldende kunstpodium Witte de With was ook onmin en daar was ook sprake van meningen. Die zaak ligt een stuk gecompliceerder. De dreunen die aan Witte de With verkocht zijn, zijn, gezien het streven van het instituut, nogal aan de ongenuanceerde kant, maar niettemin wil het instituut er iets mee, zeker ook gezien de internationale reputatie van Witte de With.

Verder: een geschiedenis verlies je niet wanneer je haar verder bestudeert. Het kan niet uitblijven dat er dan donkere aspecten opduiken (overigens ook naast meer verlichtende zaken). Het poetst niet weg, het geeft een rijker, zij het niet altijd mooier beeld. Je daarvoor schamen met terugwerkende kracht heeft geen enkele zin, dat moet de criticasters nagegeven worden. Het is meer een kwestie van accepteren dat de feiten anders blijken te liggen en daar vervolgens de consequenties uit trekken. Dat is niet iets voor Kamervragen, en grote woorden als een “beeldenstorm” zijn al helemaal niet op hun plaats.

 

Bertus Pieters